Op 9 december jongstleden organiseerden SSBA Salon en de Boekmanstichting de Boekman Salon. Dit vindt ieder kwartaal plaats ter gelegenheid van een nieuwe aflevering van het tijdschrift Boekman. De derde editie van de Salon ging over cultureel hergebruik van gebouwen. Aanleiding was het verschijnen van de (vernieuwde!) Boekman, aflevering 101, getiteld: Cultuur als aanjager van gebiedsontwikkeling, waarin de verhouding tussen de culturele- en de vastgoedsector en trends in nieuwbouw, hergebruik en transformatie centraal staan. Locatie: de Stadsschouwburg in Amsterdam.
Hoe is leegstand op een inventieve manier aan te pakken? Gespreksleider Chris Julien zoomde in op cultureel hergebruik, een nieuw leven voor oude gebouwen en legde de kwestie voor aan zijn gasten: Jacqueline Grandjean, directeur Oude Kerk, Wijnand Galema, architectuurhistoricus, Kristian Koreman, partner ZUS [Zones Urbaines Sensibles] en Kai van Hasselt, Shinsekai Analysis stedelijke strategie en culturele intelligentie. Zij gaven een presentatie waarin verschillende aspecten van hergebruik centraal stonden. Ook Sharon Oldenkotte-Vrolijk, directeur kunst en cultuur bij de Rabobank Vastgoedgroep, nam deel aan de discussie.
Wijnand Galema opende met een inspirerende column over de vele voorbeelden van cultureel hergebruik in Dordrecht. De stad heeft bewust gekozen voor hergebruik en herontwikkeling in plaats van iconische nieuwbouw. Dit leidde tot indrukwekkende initiatieven als Villa Augustus, de Biesboschhal en nog veel meer. De gemeente Dordrecht heeft hierbij telkens een bepalende rol gespeeld. Hergebruik en tijdelijkheid zijn de trend, in plaats van de oude manier van stadsontwikkeling waarbij voor vele jaren bouwplannen werden vastgelegd. De activiteiten in Dordrecht vormen een succes omdat de afdelingen vastgoed en cultuur samenwerken, vulde Sharon Oldenkotte-Vrolijk hem aan. De gemeente treedt op als matchmaker en biedt initiatiefnemers kansen.
Rotterdam bevindt zich wat de samenwerking betreft in een overgangsfase. Aldus Kristian Koreman. De gemeente Rotterdam werkt steeds meer faciliterend in plaats van enkel sturend. ZUS probeert verbanden te leggen tussen bottom-up initiatieven en langetermijnplanning. Hij demonstreerde met een flitsende opeenvolging van afbeeldingen hoe ze samen met creatieve ondernemers het Schieblock in de havenstad de afgelopen vijf jaar hebben ontwikkeld van leegstaand kantoorpand tot een zeer levendig en indrukwekkend, multifunctioneel gebouw. Het biedt plaats aan studio’s, bedoeld om te kunnen werken, en semi-publieke ruimtes, voor ontmoeting, interactie en performance. Met 85 verschillende bedrijven verspreid door het gebouw, een Biergarten en een paviljoen en tuin op het dak is het een indrukwekkend voorbeeld van ‘permanente tijdelijkheid’. Ook het omliggend gebied werd daarbij wakker geschud met creatieve projecten en met veel aandacht voor infrastructuur (routing, fiets- en wandelpaden). Ondertussen mag de eigenaar van het pand blij zijn met de waardevermeerdering die inmiddels is ontstaan. Om te voorkomen dat hij dit gaat vermarkten, hebben de nieuwe ontwikkelaars bij de verlenging van de overeenkomst bedongen dat lopende huurovereenkomsten voor tien jaar vastliggen. ‘Zij weten nu ook dat wij uit het gebouw vertrekken als het te duur wordt, en dan blijft er maar weinig over’, aldus Koreman.
Hergebruik is ook een thema voor de Oude Kerk, het oudste gebouw van Amsterdam. Directeur Jacqueline Grandjean legde uit dat de kerk zich goed leent voor beeldendekunsttentoonstellingen vanwege de bijzondere lichtinval. Ook de akoestiek biedt mogelijkheden. De rol van religie en betekenisgeving is en zal altijd onderwerp van gesprek zijn, en daarmee ook bespiegelingen over de betekenis van het kerkgebouw.
Kai van Hasselt hield een boeiende academische bespiegeling over het fenomeen van herbestemmen. Het toekennen van waarde aan gebouwen is verbonden met de tijdgeest, legde hij uit, en momenteel wordt het perspectief bepaald door een hang naar belevenis en ervaring, en de bril van de beschouwer. Want uiteindelijk bepaalt de beschouwer zelf wat iets, dus ook een gebouw, voor hem of haar werkelijk betekent.
Julien vroeg de sprekers naar hun visie op de toekomst. Hergebruik is immers nog lang niet uit-ontwikkeld. Grandjean benadrukte het belang van een stevige band tussen een gebouw en de gebruikers, zodat die groep over 20 jaar net zoals wij dat nu doen, bereid is om na te denken over het voortbestaan van het gebouw. Galema is benieuwd naar de bevindingen wanneer we over tien jaar terugblikken op de huidige trend van hergebruik. Vijf jaar geleden was het nog een manier van monumentenzorg, maar inmiddels zit behoud en hergebruik in ons systeem. Er is teveel vastgoed om in aanmerking te laten komen voor hergebruik, stelde Koreman vast. Strategisch slopen is nu het devies! Maar laat de overheid eerst een visie ontwikkelen op cultureel vastgoed, benadrukte Oldenkotte-Vrolijk. Misschien is het tijd voor een speciale culturele investeringsbank die lagere rentes hanteert?
Julien nodigde de deelnemers uit onder het genot van een drankje de gedachtewisseling voort te zetten.
Boekman 101 is tot stand gekomen in samenwerking met Bouwfonds Cultuurfonds.
