In de Waag Society op de Nieuwmarkt in Amsterdam vond op 1 oktober 2015 de Boekman Salon plaats, naar aanleiding van het verschijnen van Boekman #104: Kunst als recept. In het indrukwekkende Theatrum Anatomicum discussieerden vijf gasten, onder leiding van Tim Vermeulen (programma manager van Capital D/Dutch Design Week en de Kulturele Haadstêd Leeuwarden 2018), over een van de thema’s uit deze Boekman. De centrale vraag: Wat kan design betekenen voor gezondheid en de gezondheidszorg?
De vijf gastsprekers waren: Marlies Schijven, hoogleraar Chirurgie aan de Universiteit van Amsterdam, in het bijzonder Serious Gaming, Simulation en Applied Mobile Healthcare; Beatrijs Voorneman, ontwerper bij Reframing Studio; Sabine Wildevuur, hoofd van Waag Society’s Creative Care Lab, Shirley Hendrikse, projectleider STRP Senior & KunstRoute65 en Wies Rosenboom, hoofd cultuurparticipatie bij het LKCA (Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst). In korte presentaties gaven ze een toelichting op hun visie en activiteiten. Na afloop was er een discussie.
Sabine Wildevuur beet het spits af. Zij wees op de bijzondere achtergrond van de ruimte waar we ons bevonden, het Theatrum Anatomicum, waar in de 17e eeuw anatomische lessen werden gegeven voor chirurgijnen in opleiding. De bakermat van de geneeskunde, aldus Wildevuur, en een treffend voorbeeld van samenwerking tussen wetenschappers en kunstenaars, die de taferelen optekenden. Beroemd is het schilderij De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp (1632) van Rembrandt waarop de ontleding van een lichaam te zien is. ‘Kunstenaars waren en zijn onmisbaar in het proces van de kennisoverdracht.’
Wildevuur gaf een toelichting op de missie en activiteiten van Waag Society’s Creative Care Lab, kruispunt voor (gezondheids)zorg, nieuwe media, internet, innovatieve technologie, games, kunst, maatschappij en cultuur. Het doel is innovatie in de zorg door middel van design, legde ze uit. Daarbij staat telkens de eindgebruiker, bijvoorbeeld de patiënt, centraal. Ze toonde een aantal voorbeelden van de toegevoegde waarde van design, zoals een instrument waarmee diabetespatiënten hun bloedwaarden kunnen meten. Het prikken in de vinger wordt niet zelden als een storende, want spannende ingreep ervaren, vertelde Wildevuur. ‘Er hangt telkens veel af van de uitslag. Dit veroorzaakt stress, en dat is juist voor een diabetespatiënt zeer ongunstig.’ Het nieuwe ontwerp vertoont de uitslag van de meting niet in cijfers maar in kleuren. ‘Dit verandert weliswaar niets aan de realiteit, maar maakt het wel minder confronterend, en dat helpt.’ Hier is veel onderzoek aan voorafgegaan, legde ze uit.
Gaming is sinds 1 januari 2015 een verplicht onderdeel van het curriculum van de opleiding voor medisch assistenten aan het AMC, vertelde Marlies Schijven. De nieuwe generatie studenten is opgegroeid met internet en digitale technologie en kunnen we het beste iets bijbrengen door op die virtual reality aan te haken. ‘Bijvoorbeeld met serious games, waarmee je als het ware een laag over de werkelijkheid aanbrengt’. Deze spellen kunnen emoties oproepen en lenen zich daarom heel goed voor kennisoverdracht. Naast serious games en mobiele applicaties in de zorg en medische (vervolg-) opleidingen onderzoekt zij de waarde van wearables, of draagbare technologie, zowel bedoeld voor de zorgprofessional als de patiënt. Zoals een gamecontroller waarmee chirurgen handsfree de OK kunnen bedienen. Momenteel wordt er gewerkt aan een smartvizer, een grote, donkere bril, die de chirug gewend is te dragen, en aan de binnenzijde pushmeldingen vertoont zodat de chirug in een oogopslag relevante data in beeld krijgt.
De derde spreker was Beatrijs Voorneman van Reframing Studio. Mensen die stemmen horen, en zich daardoor bedreigd voelen en angst hebben, trekken zich vaak terug en komen in een sociaal isolement, vertelde Voorneman. De app temstem van Reframing Studio, moet deze psychotische patienten in staat stellen om het contact met hun omgeving weer aan te gaan. Het is dus geen spel, maar een tool, benadrukte Voorneman, ter aanvulling op een medisch behandelplan. De app, die samen met psychologen en patiënten tot stand is gekomen in opdracht van GGZ specialist Parnassia Groep, bevat taalspellen die storende stemmen tijdelijk blokkeren. Dit komt omdat ze een beroep doen op hetzelfde gebied in de hersenen waar ook de stemmen zich concentreren. Ook het zelfvertrouwen van de patiënt wordt gestimuleerd. De eerste bevindingen van patiënten zijn positief, meldde zij trots.
Gezond ouder worden met design en technologie stond centraal in de presentatie van Shirley Hendrikse, actief voor KunstRoute65 in Eindhoven. Dit project zet in op vernieuwende projecten waarbij senioren actief worden betrokken. Het speerpunt is persoonlijke aandacht. Senioren voelen zich daardoor serieus genomen en dat geeft ze zelfvertrouwen, aldus Hendrikse. KunstRoute65 is een project van Lang Leve Kunst, een meerjarenprogramma dat zich richt op ouderen en cultuurparticipatie. Wies Rosenboom bevestigde het positieve effect van actieve cultuurparticipatie op de vitaliteit, de gezondheid en het welzijn van ouderen.
Vervolgens was er een zaaldiscussie. Een van de onderwerpen die daar ter sprake kwam, was het cruciale belang van communicatie tussen opdrachtgever en eindgebruiker. ‘Je wilt voorkomen dat je slechts voor één persoon iets hebt ontworpen’, legde Voorneman uit. Aan elk ontwerp gaat een langdurig proces vooraf van interviews met de beoogde gebruiker. Het mag de ontwerper niet aan empathisch vermogen ontbreken. ‘Niet elke patiënt wil met een tool geactiveerd worden zoals wij dat bij voorbaat denken’.
‘Is naast de kwaliteit van het leven ook de dood een thema voor ontwerpers?’, vroeg iemand in de zaal. ‘Daar rust immers een taboe op’. Ja, ook daar houdt een groep kunstenaars zich bij de Waag Society mee bezig, antwoordde Wildevuur. ‘Hoe leef je voort, bijvoorbeeld op het internet, hoe wil je dat zelf vormgeven? Dat zijn interessante vragen.’
Boekman Salon Design for Health is een samenwerking tussen de Boekmanstichting, SSBA Salon en Waag Society i.s.m. Lang Leve Kunst.
