Ter gelegenheid van het verschijnen van Boekman 102: People’s Palaces, openbare bibliotheken als hart van de gemeenschap, organiseerde de Boekmanstichting samen met de SSBA Salon in de Stadsschouwburg van Amsterdam op dinsdag 10 maart 2015 een Boekman Salon.
Om een actieve rol te kunnen vervullen in de samenleving moeten eigentijdse openbare bibliotheken zichtbaar zijn, eropuit gaan en samen met de mensen initiatieven ontplooien. Maar hoe doen ze dat, en slagen ze in hun opzet? De bibliotheek is flink op weg, werd in de loop van de middag duidelijk.
Gespreksleider Chris Julien legde de vragen voor aan een panel, bestaande uit: Jeroen de Boer, Frysklab – Het Mobiele Bibliotheek Fablab; Rianne Brouwers, Kwartiermaker/teamleider Educatie & Presentatie, Koninklijke Bibliotheek; Anne Rube, directeur ProBiblio, full-service dienstverlener voor de openbare bibliotheken in Noord- en Zuid-Holland en Erna Winters, directeur Bibliotheek Kennemerwaard. Erna Winters en Jeroen de Boer verzorgden tussendoor boeiende presentaties. De discussie met de gasten leidde tot een levendig debat, waar ook het publiek enthousiast aan deelnam. Dat alles in een tijdbestek van 1,5 uur.
De opening was in handen van Frieda Gustavs, stagiair bij de Boekmanstichting. Zij sprak haar reportage uit zoals die is gepubliceerd in Boekman, en waarin ze verslag doet van de Bibliotheek op school (dBos) op de Kwikstaart in Uithoorn, een landelijk samenwerkingsverband tussen bibliotheek en school om het leesplezier bij kinderen te stimuleren.
De nieuwe Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen is per 1 januari 2015 van kracht. Wat vinden de gasten daarvan? Gemeenten krijgen wel erg veel flexibiliteit ten aanzien van bibliotheken, waarschuwde Rianne Brouwers. Zij mogen zelf bepalen of ze een bibliotheek overeind willen houden. Erna Winters viel haar bij. Het is goed dat de wet vijf functies van de bibliotheek benoemt: lezen, leren, informeren, debatteren en kennismaken met kunst en cultuur, ‘want in het verleden werden openbare bibliotheken in een bijzinnetje ondergeschoven’. Maar, ging ze verder, ‘de wet had beter gekund’.
Meer uitgesproken was Anne Rube. Eigenlijk is het een slechte wet, legde ze uit. Gemeenten mogen kinderen tot 18 jaar contributie laten betalen, daarmee wijkt de wet af van andere landen. ‘Een schande’, aldus Rube.
Hoe kijken bibliotheken zelf tegen de wet aan, vroeg Chris zich af? Na lezing van de artikelen in Boekman was bij hem de indruk ontstaan dat de nieuwe bibliotheek al in aantocht is. Dat klopt, zei Jeroen de Boer, want de bibliotheek is immers altijd al een product geweest van de mensen die er gebruik van maken. Een bibliotheek kan wat hem betreft ook bestaan uit een keuken met een moestuin. ‘Laten we het begrip bibliotheek ruimer zien dan een plek waar boeken staan’, bepleitte De Boer. ‘Het gaat om kennis, en die kan verschillende vormen hebben’. Er moet natuurlijk altijd iemand beschikbaar zijn die mensen werkelijk op weg kan helpen. ‘En mocht iemand onverhoopt vragen naar een bepaald boek, dan voorziet het interbibliothecair leensysteem daarin’. De Boer is dan ook niet bang voor de vrijheid die gemeenten krijgen. Zie het liever als speelruimte voor gemeenten om na te denken over de nieuwe bibliotheek. Als een uitdaging, dus.
De toekomstige bibliotheek zal zich veel meer dan voorheen moeten aanpassen aan de locatie, de gebruikers, de rol binnen de wijk. Volgens Brouwers. ‘De bibliotheek moet maatwerk leveren. De OB in een grote stad ziet er daarom heel anders uit dan de OB in een kleine plaats’.
Over maatwerk gesproken. Dankzij de inzet van een leesfunctionaris werkt de bibliotheek Kennemerwaard van Erna Winters samen met circa dertig scholen in leesbevorderingsprojecten. Drie jaar na aanvang van het project zijn de resultaten zeer positief. Scholen maken melding van verbeterde leesprestaties en zelfs citoscores. Het moet wel van twee kanten komen, benadrukt Winters. Scholen betalen er ook gewoon voor.
In haar presentatie demonstreerde ze talloze projecten waarin haar bibliotheek samenwerkt met sociaal-maatschappelijke, culturele en zorginstellingen, van het Leger des Heil tot uitgeverij Kluitman. Van koken met allochtone vrouwen tot hardloopwedstrijden. Het uitgangspunt van de bibliotheek bij al deze projecten was telkens om de boer op te gaan, naar buiten te treden, letterlijk het publiek op te zoeken en na te gaan aan welke informatie behoefte is. Met in het achterhoofd de hoofddoelen: bestrijden van laaggeletterdheid, het stimuleren van taalontwikkeling en leesbevordering, leren en deelnemen aan de maatschappij. Het is de taak van de bibliotheek om mensen gelegenheid te bieden het beste uit zichzelf te halen, legde Winters uit. ‘Boeken en gebouwen zijn daarbij nooit het doel, maar een middel’.
Daarom is het van groot belang dat het stoffige imago wordt opgewaardeerd, aldus Brouwers. De OB doet veel meer dan boeken uitlenen, veel meer dan de meeste mensen denken. Ter illustratie vertelde Rube over een onderzoek van ProBiblio waaruit blijkt dat mensen liever ‘vriend’ zijn van de bibliotheek, dan lid. Zelfs als de verschuldigde bedragen gelijk zijn. Kortom, mensen willen de bibliotheek steunen, maar zich liever niet gedwongen voelen om daadwerkelijk een bibliotheek te bezoeken en boeken te lenen. Een ontluisterende conclusie.
Een marketeer in de zaal bevestigde de noodzaak om het imago van de OB op te vijzelen en gaf bibliotheken het advies om werkelijk uit te zoeken wie de potentiele gebruikers zijn en wat zij verwachten. Zijn opmerking dat er meer dan 600 marketeers actief zijn in de bibliotheeksector, deed het publiek opschrikken. Bibliotheken besteden veel tijd en geld aan marketing, maar er vallen nog steeds groepen buiten het bereik. Volgens Jeroen de Boer is het meer een kwestie van laten zien wat je als bibliotheek doet, dan marketing en communicatie bedrijven.
De Boer gaf een presentatie over de Maker Movement, dat kinderen kennis laat maken met programmeren en 3D-printing. Met Frysklab, een speciale bus van bibliotheekservice Fryslan, trok hij in februari langs Europese bibliotheken en fablabs, een rit van 3.500 kilometer, in het kader van de MakersTour 2015 om de visie op het ‘nieuwe maken’ uit te dragen. De inzet van Frysklab was creatieve oplossingen te vinden voor mensen met een leesbeperking. Een youtube filmpje dat hij het publiek toonde, demonstreerde enthousiaste reacties. Het ultieme voorbeeld van bibliotheekinnovatie. Zie http://www.frysklab.nl/ voor inspirerende verslagen.
Julien sloot de bijeenkomst met de vraag hoe de bibliotheek zich verhoudt tot het internet. Wat is de signatuur van de bibliotheek binnen de informatievoorziening? Is er eigenlijk een toekomst voor het fysieke boek in de bibliotheek? Volgens Winters wel, maar dan wel in combinatie met digitale bronnen. Rube benadrukte de rol van de bibliotheek als verbinder binnen de informatievoorziening. Of het nu in papieren vorm of digitaal wordt aangeboden, is niet relevant. Des te belangrijker is de rol van de bibliothecaris, want die verzorgt de afstemming van informatie op het publiek. Het opleidingsniveau van bibliotheekmedewerkers op de werkvloer laat helaas wel eens te wensen over, reageerde iemand uit de zaal. Dat behoeft aandacht. ‘Als ik een van onze medewerkers nee hoor verkopen tegen een klant, dan word ik heel boos’, riep Winters.
Brouwers legde uit dat er naast de papieren bronnen ook veel digitaal wordt aangeboden. En dat de bibliotheek ook op dat terrein selectie en kwaliteitsoormerken toevoegt. Ze noemde webinitiatieven zoals Literatuurplein, waar niet alleen informatie over literatuur is te vinden maar bezoekers ook leeservaringen kunnen uitwisselen, en het aanbieden van leeslijsten voor middelbare scholieren. Rube benadrukte de rol van bibliotheken bij het aanbieden van digitale informatie, zoals wetenschappelijke tijdschriften. Want niet alles wat digitaal is, is voor iedereen toegankelijk.
