Muziek en emoties zijn onlosmakelijk verbonden. Het is dan ook niet ongewoon dat publiek tot tranen toe geroerd is bij het beluisteren van een muziekstuk. Maar hoe zit het met de emoties van de musicus? Voelt een musicus verdriet bij het spelen van een triest muziekstuk? Of doet hij/zij misschien alsof? En merkt de luisteraar een verschil? Naar dit nog onderbelichte onderwerp deed muziekpsychologe dr. Anemone van Zijl vijf jaar promotieonderzoek. Tijdens Onderzoek in Zicht op 19 september bij de Boekmanstichting vertelde ze over haar bevindingen.
Van Zijl zoomde daarbij in op de resultaten van experimenten met musici in het lab. Zij verzocht acht deelnemende musici (waarvan vier amateurs) achtereenvolgens om een technische en expressieve uitvoering van één muziekstuk. Daarna beïnvloedde Van Zijl de stemming van de musicus op twee manieren. Ten eerste vertelde Van Zijl de musici over de (fictieve) verdrietige achtergrond van het muziekstuk; vlak voordat de componist dit maakte, verloor hij zijn jonge zoontje. Van Zijl vroeg de musici daarnaast om een verdrietige herinnering met haar te delen. De laatste uitvoering van het muziekstuk, die volgde op deze beïnvloeding van de stemming van de musicus, noemt Van Zijl de emotionele uitvoering.
Zijn de technische, expressieve en emotionele uitvoeringen van elkaar te onderscheiden? Alvorens haar onderzoeksresultaten te bespreken, liet Anemone van Zijl het publiek bij de Boekmanstichting drie muziekuitvoeringen zien en horen. Zo ontdekten we alvast welke verschillen er waren tussen de uitvoeringen, bijvoorbeeld in de klank van de muziek en de bewegingen van de musicus.
 |
 |
||
| klank van de muziek | bewegingen van de musicus |
De promovenda onthulde vervolgens naar welke uitvoeringen we hadden geluisterd. Daarmee werd duidelijk hoe de technische, expressieve en emotionele instructies tot uiting komen in het muziekstuk.
De onderzoeksresultaten brengen dit verder in beeld, legde ze uit. De metingen in het lab laten zien dat tempo, de dynamiek en de vibrato van de uitvoering verschillen naar gelang de instructies (of: speelconditie). Zo werd de emotionele uitvoering langzamer gespeeld dan de expressieve of technische uitvoering. Daarnaast hadden de verschillende speelcondities merkbaar effect op de bewegingen van de musicus. Met behulp van sensoren constateerde Anemone van Zijl dat een expressieve uitvoering met de meeste en snelste bewegingen gepaard gaat.
Maar merkt het publiek deze variaties ook? Voor haar promotieonderzoek vertoonde Van Zijl voor een publiek van dertig mensen de technische, expressieve en emotionele uitvoeringen van vier musici op verschillende wijzen (visueel, auditief en audiovisueel). Het publiek beoordeelde daarbij in hoeverre zij deze uitvoeringen waardeerden, in welke mate ze de musici vaardig achtten, en in welke mate ze het muziekstuk verdriet vonden uitdrukken. De resultaten laten zien dat bij een emotionele uitvoering van het muziekstuk, het publiek deze (verdrietige) emoties ook opmerkt. Niettemin geeft dit publiek de voorkeur aan een andere muzikale ervaring; de expressieve uitvoering wordt namelijk toch het meest gewaardeerd.
De uitleg van Van Zijl leidde tot enthousiaste reacties van het publiek. Er volgden nog wat verdiepende vragen. Ook werden er ervaringen gedeeld over het beluisteren van muziek en, mede dankzij de aanwezigheid van enkele muzikanten in het publiek, ook over het beoefenen van muziek. Het boeiende onderzoek van Anemone van Zijl leidt vanzelf tot nog meer vragen. Dit experiment had betrekking op een droevig stuk. Zouden de resultaten hetzelfde zijn bij een vrolijk stuk of ook gelden bij andere emoties? Houden musici bij een uitvoering rekening met het effect dat hun uitvoering heeft op het publiek? Genoeg vragen voor verder onderzoek en een volgende Onderzoek in Zicht!
Het proefschrift is te downloaden via de internetcatalogus
 |
Performers’ emotions in expressive performance : sound, movement, and perception |
