Eigen inkomsten openbare bibliotheken

De openbare bibliotheken in Nederland hadden in 2017 samen 93,1 miljoen euro aan eigen inkomsten. Dat is een kleine stijging van 1,9 procent ten opzichte van 2015, al blijft hiervan slechts 0,2 procent over als voor inflatie wordt gecorrigeerd. De eigen inkomsten van bibliotheken komen voort uit gebruikers (abonnements- en leengelden), mobiele diensten (bibliobussen), geleverde diensten (zogenoemde ‘baten in verband met doorberekening’), ontvangen rente en overige baten (CBS 2019a, CBS 2019b).

De totale inkomsten van bibliotheken stegen tot 2011, toen ze 570,6 miljoen euro bedroegen. Vanaf 2011 begonnen echter de inkomsten uit subsidie te dalen, en vanaf 2013 volgden ook de eigen inkomsten. De totale inkomsten liepen daardoor in de jaren die volgden snel terug, tot 507 miljoen euro in 2017. Bijna 82 procent hiervan (413,9 miljoen euro) bestond uit subsidies en andere bijdragen, hoofdzakelijk vanuit gemeentes. Wel is in 2018 (volgens voorlopige cijfers) weer een kleine toename van de inkomsten zichtbaar (CBS 2019b).

De terugloop van de inkomsten kent verschillende oorzaken. Gemeentelijke subsidies daalden vanaf 2011 door de economische crisis, maar ook doordat gemeentes er steeds meer taken bij kregen. Vooral de hoge kosten die gemeentes moeten maken voor jeugdzorg vormen een bedreiging: anno 2019 lopen hierdoor circa dertig bibliotheken het gevaar te moeten sluiten. Daarnaast daalden de gebruikersinkomsten doordat er steeds minder volwassen (en dus tot het betalen van contributie verplichte) leden zijn, die bovendien steeds minder lenen (KB 2019b). Een interessante ontwikkeling is daarnaast dat steeds meer bibliotheken de boetes bij te laat ingeleverde boeken (gedeeltelijk) afschaffen. Het is mogelijk dat dit een effect op de gebruikersinkomsten gaat hebben, maar onbekend is nog hoe groot dit zal zijn of welke richting het zal uitgaan (Deckers 2017, Deckers 2019).

De dalende inkomsten betekenden dat bibliotheken sinds 2011 sterk moesten bezuinigen. Dit heeft het sterkst weerslag gehad op de uitgeven aan personeel, huisvesting en de collectie. Een consequentie is tevens dat bibliotheken zich meer ging focussen op de kerntaken ‘lezen en leesbevordering’ en ‘ontwikkeling en educatie’, en andere functies afstootten. Een meer positief gevolg is dat bibliotheken in toenemende mate zijn gaan zoeken naar de samenwerking met partners en de mogelijkheden voor het genereren van eigen inkomsten (KB 2019a, KB 2019b).