Sector Film

Deze pagina gaat over de Regionale Cultuurindex uit 2018, met data over 2016. Als opvolger hiervan presenteerden de Boekmanstichting en Atlas Research in 2022 de Regionale Cultuurmonitor met data over 2019.

De Regionale Cultuurindex brengt de capaciteit in de filmsector fijnmazig in kaart, met zes indicatoren over aantallen bioscopen en filmtheaters, plus aantallen stoelen en zalen die daarin beschikbaar zijn. Hoeveel mensen bezoeken filmvertoningen, en hoeveel tickets kunnen bioscopen en filmtheaters verkopen? Kaartverkoop is de belangrijkste inkomstenbron van deze ondernemingen, hoewel filmtheaters soms ook gesubsidieerd worden door gemeentes. In de verzameling en analyse van al deze data over aanbod, deelname en financiering in provincies wordt steeds rekening gehouden met aantallen inwoners van verschillende provincies, waaruit interessante inzichten naar voren komen.

Filmtheaters groot buiten de Randstad

Filmtheaters zijn er in absolute aantallen veel in Gelderland, Noord-Holland, Zuid-Holland en Noord-Brabant, maar data per inwoner zijn vele malen interessanter. In Zuid-Holland delen immers ruim 3,5 miljoen inwoners de 17 aanwezige filmtheaters (en 25 bioscopen). In Gelderland zijn dat er ongeveer 2 miljoen en het aantal filmtheaters is hier maar liefst 23, waardoor de relatieve capaciteit aan filmtheaters er veel groter is dan in Zuid-Holland. Samen met Friesland en Groningen vormt Gelderland dan ook de top-3 van de provincies met meeste filmtheaters voor haar inwoners. Hoe kunnen we dit verklaren? En bieden de filmtheaters in deze provincies ook een ruime capaciteit aan stoelen en zalen? [1]

Gelderland

In Gelderland, waar per inwoner de meeste filmtheaters gevestigd zijn, zijn die locaties zowel in aantal zalen (gemiddeld 1,48) als aantal stoelen per zaal (108) wat kleiner dan gemiddeld in Nederland (respectievelijk 1,55 en 116). Dit heeft wellicht te maken met het feit dat de provincie wel een omvangrijke bevolking heeft, maar dat deze verspreid is over de provincie. Cijfers over de stedelijkheid laten zien dat Gelderland minder zeer sterk en sterk stedelijke gebieden kent dan Noord-Holland, Zuid-Holland en Noord-Brabant (CBS 2018). [2]

Filmtheater- en bioscoopbezoek ligt onder inwoners van Gelderland rond het landelijk gemiddelde. Gemiddeld besteden Gelderlanders hieraan 3,19 uur, waar dit in alle provincies  gemiddeld 3,49 uur is. Dat vertaalt zich ook naar inkomsten uit kaartverkoop, die met 13,59 euro per inwoner iets beneden het gemiddelde van de provincies (14,71 euro) liggen.

Groningen

Groningen, dat van alle provincies de meeste filmtheaters en de meeste filmtheaterzalen per inwoner kent, mag zich ook rijk rekenen met gemiddeld heel grote zalen; Groningers vinden in de filmtheaters gemiddeld 149 stoelen per zaal, waar dat er gemiddeld in alle provincies 116 zijn. De grote schaal voor filmhuisvertoningen kan wellicht gerealiseerd worden met dank aan een iets bovengemiddeld eigen inkomen van bioscopen en filmtheaters gezamenlijk: per inwoner bedraagt dit 16,26 euro (in alle provincies is dit gemiddeld 14,71 euro). Dat verband kan zich echter ook andersom voltrekken: met meer zalen kan een bioscoop ook meer inkomsten werven.

Een ander aspect waarmee de ruime capaciteit te maken kan hebben, is het grote aantal studenten dat met name in de provinciale hoofdstad woont en/of verblijft. Precies die doelgroep brengt immers relatief veel tijd door in de bioscopen en filmtheaters in Nederland (Stichting Filmonderzoek 2018). Desalniettemin is de gemiddelde tijd die Groningers in bioscopen en filmtheaters doorbrengen slechts iets hoger  (3,91 uur) dan gemiddeld in alle provincies.

Friesland

Naast Gelderland en Groningen kent ook Friesland een ruime capaciteit voor filmhuisvertoningen per inwoners. Opvallend is dat ook in deze noordelijke provincie niet alleen veel filmtheaters zijn, maar die filmtheaters ook relatief grote zalen hebben; gemiddeld zijn er 132 stoelen per zaal in een filmhuis. Een verband met de aanwezigheid van studenten is hier minder voor de hand liggend; hoewel er 22 duizend studenten opleidingen volgen in Leeuwarden, is deze (doel)groep in Groningen met 55 duizend studenten beduidend groter. [3] Het blijft gissen waarom Friesland een relatief grote capaciteit voor filmhuisvertoningen kent. Zeker gezien de bescheiden kaartverkoop: per inwoner bedragen de inkomsten van bioscopen 8,94 euro, in geen enkele provincie is dit zo laag. Friezen besteden bovendien slechts 2,10 uur aan filmtheater- en bioscoopbezoek.

Uiteenlopend succes in bioscoopwereld

Waar Gelderland, Friesland en Groningen zich rijk mogen rekenen wat betreft aantallen filmtheaters, zijn er in andere provincies relatief veel bioscopen. Bekijken we het absolute aantal bioscopen, dan bekleden Noord-Holland, Zuid-Holland en Noord-Brabant respectievelijk de eerste, tweede en derde positie. Meer dan de helft van alle 154 bioscopen in Nederland is gevestigd in deze drie provincies, die echter ook hoge inwonersaantallen kennen. De top drie van provincies met de meeste bioscopen per inwoner wordt gevormd door Noord-Holland, Limburg en Zeeland. Wat gaat er achter die data schuil?

Noord-Holland

Noord-Holland laat uiteenlopende cijfers zien over de capaciteit voor filmvertoningen. Waar het aantal filmtheaters (22) gezien de bevolkingsgrootte geen uitschieter is, is het bioscoopaanbod meer dan ruim te noemen, met 32 bioscopen en daarin 148 bioscoopzalen. Net als de Noord-Hollandse filmtheaters, zijn de bioscopen hier wat kleiner dan gemiddeld; zowel het aantal zalen per bioscoop (4,63), als het aantal stoelen per zaal (167) is iets lager dan het gemiddelde in alle provincies op deze onderwerpen (respectievelijk 4,87 en 176). Met name het aantal zalen is een goede indicatie van de capaciteit die de vestiging te bieden heeft.

Tegelijkertijd kunnen bioscopen (en filmtheaters) dankzij digitalisering gemakkelijk in één zaal verschillende films draaien (Stichting Filmonderzoek 2014), zelfs al kunnen distributeurs van films of programmeurs van filmhuizen en bioscopen er nog wel toe besluiten een film niet op te veel of te dichtbij elkaar gelegen plekken aan te bieden. Desalniettemin kunnen specifieke titels op veel verschillende tijden en plaatsen geprogrammeerd worden.

Die worden ook goed bezocht: Noord-Hollanders besteden met afstand de meeste tijd aan filmtheater- en bioscoopbezoek: 5,94 uur, waar de op dit punt tweede provincie Zuid-Holland op ruime afstand volgt met 4,28 uur per inwoner. Het gemiddelde van alle provincies is 3,49 uur. In Noord-Holland legt men dan ook gemiddeld drie keer per jaar een bezoek af, waar dit in andere provincies ten hoogste gemiddeld 2,2 bezoeken per jaar is (Stichting Filmonderzoek 2018). De eigen inkomsten van bioscopen en filmtheaters zijn in Noord-Holland per inwoner dan ook met afstand het hoogst: 25,35 euro, ruim 10 euro meer dan het gemiddelde van de provincies.

Limburg

Opvallend is dat ook in Limburg en Zeeland het aantal bioscopen relatief hoog is. Limburg heeft in aantal bioscopen per inwoner een gelijke score als Noord-Holland, en kent daarnaast de hoogste aantallen stoelen en doeken in deze bioscopen van alle provincies. Met een gemiddeld aantal zalen van 5,31 zijn er in Limburg grote bioscopen. Drie van de 27 multiplexen in Nederland zijn in deze provincie te vinden.

Het bezoek is in de zuidelijke provincie daarentegen slechts iets bovengemiddeld. Limburgers besteden gemiddeld 3,87 uur aan bioscoop- en filmtheaterbezoek, iets meer dan het gemiddelde van de provincies: 3,49 uur. Mogelijk is het bezoek aan Limburgse bioscopen, ondanks dat die bioscopen er in relatief grote aantallen zijn, niet evenredig hoog doordat een belangrijke doelgroep ondervertegenwoordigd is, en een andere juist oververtegenwoordigd. Een relatief klein deel van de bevolking in Limburg is namelijk 25 jaar of jonger (CBS 2018), terwijl juist die groep veel in bioscopen te vinden is: personen tot en met 23 jaar hebben een marktaandeel in bioscoop- en filmtheaterbezoek van 33 procent, terwijl hun aandeel in de totale Nederlandse bevolking slechts 22 procent is (Stichting Filmonderzoek 2018). Anderzijds is het aandeel 45-plussers in Limburg juist groter dan in andere provincies (CBS 2018), en die groep is steeds meer in bioscopen te vinden en zeker in filmtheaterbezoek goed vertegenwoordigd (Stichting Filmonderzoek 2018).

Demografische noch participatiecijfers verklaren waarom er in Limburg een rijk aanbod voor filmvertoningen is. Bijzonder is dat die bioscoopcapaciteit bovendien wordt gerealiseerd met een bescheiden bedrag aan inkomsten per inwoner van de provincie: dit is slechts 14,30 euro, wat iets minder is dan het gemiddelde in alle provincies (14,71 euro).

Zeeland

In Zeeland liggen die inkomsten van bioscopen per inwoner nog wat lager: 11,44 euro. Uitsluitend Flevoland, Drenthe en Friesland kennen lagere cijfers over dit onderwerp. Op Zeeuwse grond zijn er slechts vier bioscopen te vinden, en het aantal zalen is hier ook vrij laag: 4,25 per bioscoop. Maar die bioscoopzalen zijn wel weer bovengemiddeld groot: in de 17 zalen zijn er gemiddeld 206 stoelen te vinden, waar andere provincies gemiddeld 171 stoelen per bioscoopzaal kennen. Bovendien is een viertal bioscopen voor het kleine aantal mensen dat in Zeeland woont een ruim aanbod, waardoor de provincie in aantal bioscopen per inwoner dan ook de derde plaats inneemt, hoewel de score slechts minimaal verschilt van die van daaropvolgende provincies.

Investeringen in filmplezier

Groningen, Friesland en Gelderland kennen per inwoner veel filmtheaters en Noord-Holland, Limburg en Zeeland veel bioscopen, maar duidelijk is dat deze provincies niet altijd ook hoog scoren op het gebied van kaartverkoop. Dat is zo in Noord-Holland. Verder besteedt men jaarlijks veel tijd aan bezoek aan bioscopen en filmtheaters in Zuid-Holland, Utrecht en Noord-Brabant. De twee laatstgenoemde provincies volgen elkaar op de voet, met respectievelijk 3,99 uren en 3,98 uren, de Zuid-Hollanders komen uit op 4,28 uren, waar inwoners van Noord-Holland er, zoals eerder gezegd, met kop en schouders bovenuit steken met 5,94 uur.

De ruime tijdsbesteding aan filmtheater- en bioscoopbezoek in de genoemde provincies ligt in de lijn der verwachting, gezien de hoge mate van stedelijkheid aldaar (CBS 2018). Onderzoek naar het bereik van bioscopen en filmtheaters in gebieden met een verschillende mate van stedelijkheid laat namelijk zien dat in zeer sterk en sterk stedelijke gebieden het bereik met respectievelijk 70 en 61 procent hoger ligt dan in weinig en niet-stedelijke gebieden: daar is het bereik 55 en 54 procent (Stichting Filmonderzoek 2018). Onbekend is echter welke kant dit verband opgaat, dat wil zeggen of een sterk stedelijke omgeving betekent dat men meer tijd doorbrengt in bioscopen en filmtheaters, of dat Nederlanders die graag tijd spenderen aan filmtheater- en bioscoopbezoek stedelijke gebieden met een concentratie van voorzieningen opzoeken.

Niet alleen in een filmtheater of bioscoop kan men films bekijken; ook thuis is er filmplezier met dvd’s, blu-rays en streamingdiensten. Deze vorm van participatie in de filmsector loopt sterk uiteen tussen provincies; in Groningen en Noord-Holland overschrijdt de tijd die men besteedt aan het thuis kijken van films 120 uur per jaar; in Zuid-Holland en Utrecht ligt dit rond de 117 uur, waar Friesland en Noord-Brabant met respectievelijk 110,13 en 102,28 uur ook nog boven de honderd uur uitkomen. Nader onderzoek moet uitwijzen of er een verband is tussen bijvoorbeeld de provincies die op veel uren uitkomen, of tussen de provincies die een kleine tijdsbesteding op dit vlak hebben.

Consumenten investeren in filmplezier, maar ook gemeentes en provincies doen uitgaven om het zien van films te faciliteren of te stimuleren. De bedragen die hieraan worden uitgegeven, lopen sterk uiteen. Gemeentes in Flevoland komen bijvoorbeeld uit op 22,18 euro per inwoner per jaar, waar nummer twee op dit gebied, Groningse gemeentes, slechts de helft daarvan noteren: 10,70 euro. Enkel gemeentes in Noord-Brabant komen daar nog in de buurt (9,57 euro), maar in de daaropvolgende provincies tellen gemeentes gemiddeld slechts 89 eurocent per inwoner neer voor ‘film en video’.  De verschillen in bestedingen van provincies zijn nog groter: Limburg spendeert 2,42 euro per inwoner aan film en video, Groningen, Friesland, Overijssel en Utrecht alle minder dan één euro en de overige provincies niets.