Beeldend kunstenares, filmmaakster en voorzitster van de Akademie van Kunsten, Barbara Visser hield op 24 november een boeiende lezing bij de Boekmanstichting ter gelegenheid van het derde Kunstkwartet. Haar uitleg over de door haar gekozen vier thema’s vormde een mooie combinatie van haar visie over kunst en cultuur en van haar benadering van maatschappelijke vraagstukken. Door het ontregelen van verwachtingen, het vervreemden van de werkelijkheid en vervolgens door observatie van de reacties en acties die zich dientengevolge openbaren, komt Barbara tot antwoorden en tot nieuwe vragen die zich uiten in haar creaties. Haar vier thema’s waren Onderzoek, Samenwerking, Onderwijs en Durf, welke aan de hand van een presentatie over haar werken werden geïnterpreteerd.
Barbara’s eerste thema, Onderzoek, ging over de identiteit van kunst, de kunstenaar en hoe dit zich verhoudt tot cultuur. Welke codes gelden er voor een tentoonstelling en welke informatie wordt er bij een kunstwerk gegeven? Via verschillende creaties maakt Barbara mensen bewust van het feit dat wanneer iemand een tekst schrijft of uitvoert, deze persoon richting geeft aan de interpretatie van de creatie. Bijvoorbeeld, via Wikipedia lijkt het alsof mensen hun eigen werkelijkheid kunnen vormen door het zelf schrijven van teksten, of toch niet als later blijkt dat mensen die verbonden zijn aan Wikipedia bepalen welke teksten wel en welke teksten niet deel mogen uitmaken van deze encyclopedie. Het thema onderzoek komt ook naar voren in de serie portretten van Barbara die ze door andere kunstenaars heeft laten maken, maar die tezamen als één werk onder de naam van Barbara worden geëxposeerd. Barbara betoogt dat onderzoek niet een noodzakelijk kwaad is om tot conclusies te komen, maar het vormt zelf al een product. Onderzoek kost tijd en dit is zeker niet verloren tijd.
Het tweede thema, Samenwerking, heeft nieuwsgierigheid als belangrijke drijfveer. Barbara wil samenwerking met andere kunstenaars of met deskundigen van verschillende disciplines stimuleren. Zo werkt zij met bureau RAAAF aan ‘de nieuwe werkplek’, waarbij geëxperimenteerd wordt met een nieuwe werklandschap waarin verschillende aspecten zoals zitten, lichaamshoudingen, prikkeling en concentratie opnieuw worden geïnterpreteerd (deze nieuwe werkplekken, ‘The End of Sitting’, zijn op dit moment te bewonderen en te testen op de Looiersgracht 60 in Amsterdam). Samenwerking houdt mensen scherp, je verplaatst je in een ander. Samenwerking kost ook tijd en zorgt soms ook voor conflicten waar weer van geleerd kan worden.
Onderwijs vormde het derde thema, als gebiedende wijs wel te verstaan! Mensen dienen zichzelf te onderwijzen, onder andere via het aangaan van samenwerkingen. Verandering begint structureel bij het begin. Het resultaat is belangrijk, maar het product maakt ook onderdeel uit van het proces.
Als laatste thema werd Durf behandeld. Zo kregen kinderen, als bezoekers van museum Boijmans van Beuningen, de mogelijkheid om de eerdergenoemde portretten, die waren verwerkt als behang, te verbeteren met kleurstiften en –potloden. Dit experiment werd als totaal ontregelend beschouwd voor de huidige gedragsconventies in een museum en voor het vakgebied van de kunst en cultuur. En dit was precies de bedoeling van Barbara. De ‘verbeterde’ portretten vormden tezamen weer een nieuw werk. Barbara laat zien dat verandering als eng kan worden ervaren en veel tijd kost, maar dat mensen zich kunnen afvragen wat ze precies te verliezen hebben. Daarnaast zouden mensen kunnen durven om iets te laten zien hoe iets precies is, zonder er iets aan te veranderen. Dat wordt ook soms nog als moeilijk ervaren.
Na de lezing kwamen verschillende vragen uit het publiek, met name over de ontregelende kracht van het werk van Barbara Visser. Zij betoogde dat ze met haar werk niet persé de bedoeling heeft te ontregelen, maar ze wil verandering niet uitsluiten. Men zou kunnen openstaan voor wat iets is, in plaats van voor wat het zou moeten zijn. In haar functie als voorzitster van de Akademie van Kunsten wil Barbara de band tussen de kunst, de kunstenaar, de wetenschap en de maatschappij zichtbaar maken en versterken door voordrachten, uitwisseling van kennis en het ondersteunen van verschillende projecten. Deze functie geeft haar de positie om actief een bijdrage te leveren om de bovengenoemde band te verbeteren, om verantwoordelijkheid te nemen en de effecten van haar werk en van de Akademie te bezien. Ze stelt dat ze als kunstenaar vrijwel niets merkt van de reacties en effecten van mensen ten aanzien van haar werken, simpelweg omdat ze niet aanwezig is als mensen haar werken ervaren. Vervolgens werd er na haar lezing gesproken over de meetbaarheid van het effect of resultaat van kunst, waarbij het lijkt alsof het maatschappelijke nut daarvan steeds meer moet worden aangetoond. Krijgt de kunstenaar tegenwoordig nog de tijd om te onderzoeken en in alle vrijheid te creëren? Na de lezing werd door het publiek en Barbara Visser onder het genot van een drankje nog over deze vraag verder gefilosofeerd.
Alle informatie, projecten en werken van Barbara Visser zijn te vinden op haar website: barbaravisser.net
