Van Oost, O., H. Van Genechten en R. Daenen (2016)
Museum van het gevoel: musea op de huid van de samenleving
Brussel: Politeia, 2016
Bibliotheek: 17-017
We leven in een maatschappij waarin de focus steeds meer ligt op ‘het zelf’, de persoonlijke ervaring en emotie. Vindt deze verschuiving van ratio naar gevoel ook zijn weerklank in het museum? In Museum van het gevoel onderzoeken Olga Van Oost, Hildegarde Van Genechten en Roel Daenen – allen werkzaam in de Vlaamse museumsector – of er sprake is van een nieuw museaal model of paradigma waarin de focus ligt op emoties en zintuigelijke ervaringen. Zijn we op weg naar een Museum van het gevoel?
Op zoek naar een antwoord op deze vraag is het boek opgedeeld in drie delen: theorie, dialoog/discussie en praktijk. Het boek is het verslag van een zoektocht, zo benadrukken de auteurs in het voorwoord. Geen duidelijk georganiseerde reis met een vaststaand antwoord, maar een verkenning van de ‘onbekende paden in de museologie.’ Een ambitieuze onderneming, zou je zeggen. Of dekken de auteurs zichzelf hier een beetje in, voor het geval zij de vraag wat het Museum van het gevoel precies is niet kunnen beantwoorden?
Deel 1 verkent aan de hand van filosofische vraagstukken en inzichten uit de Amerikaanse Museum Studies de rol van het museum binnen de samenleving. In vogelvlucht wordt de ontstaansgeschiedenis van het museum behandeld: van het museum als encyclopedie in de 18e eeuw naar het hedendaagse dynamische museum. Gesneden koek voor de lezer die bekend is met museumtheorie, maar wellicht wat te kort en bondig voor de lezer die hier minder in thuis is. Wel wordt hiermee de toon gezet: dit boek is geschreven voor de museumprofessional die de traditionele rol van het museum in twijfel trekt. In rap tempo introduceren de auteurs vervolgens ideeën over empathie, persoonlijke beleving, emotie, morele verantwoordelijkheid en betekenisgeving van denkers als Alain de Botton, Martha Nussbaum en Susan Sontag. Ondanks deze waterval aan theorie blijft het hoofdstuk leesbaar doordat de auteurs een luchtige schrijfstijl hanteren en de theorie afwisselen met aansprekende anekdotes en praktijkvoorbeelden.
In deel 2 wordt het boek pas echt interessant. De ideeën die in deel 1 zijn onderzocht en geïnterpreteerd binnen het museale kader worden voorgelegd aan tien duo’s die allemaal wel ‘iets’ met musea of cultuur (binnen Vlaanderen en Brussel) van doen hebben – denk aan museumdirecteuren en uitvoerend kunstenaars, maar ook beleidsmakers en trendwatchers. Aan de hand van vragen en stellingen gaan de duo’s met elkaar in gesprek. Deze vorm werkt uitstekend voor datgene wat de auteurs willen overbrengen; zij zijn niet noodzakelijk op zoek naar een bevestiging van de ideeën over wat een Museum van het gevoel zou moeten zijn, maar ook naar een kritische bevraging hiervan. Dit leidt tot interessante discussies, bijvoorbeeld over de vraag of álle musea per definitie meer empathisch moeten zijn en wat de invloed van de opkomst van de beleveniseconomie op musea is.
Het Museum van het gevoel geeft zeker stof tot nadenken. Juist het inzichtelijk maken van hoe de ontwikkelingen binnen de samenleving kunnen worden vertaald naar het museum – en of dit überhaupt wenselijk is – is iets dat nog nauwelijks is onderzocht. Ondanks lichte scepsis ten aanzien van de intentie van de auteurs om het boek een zoektocht te laten zijn, wordt tijdens het lezen duidelijk dat juist het niet geven van een eenduidig antwoord op de gestelde vraag de kracht van het boek is. De auteurs weten op heldere, inclusieve en kritische wijze de huidige staat van musea bloot te leggen en verschillende toekomstvisies op een rij te zetten.
De conclusie? We zijn misschien niet zozeer op weg naar een Museum van het gevoel, maar werken aan een Museum van de Toekomst. Dit museum is een unieke totaalervaring, waarin de rol van de mens centraal staat. De auteurs geven met dit boek een eerste aanzet tot meer onderzoek naar de rol die empathie en emotie in het museum kunnen spelen. Wie durft mag het stokje overnemen.
Publicatie is te leen in de bibliotheek of te bestellen bij de uitgever
