Verslag: Onderzoek in Zicht door Freya Sixma

Uit haar onderzoek bleek dat de oudere groep geïnterviewden vooral fysieke boeken in het Nederlands leest; leesplezier en –beleving vormen hun belangrijkste drijfveer naast informatievoorziening – vandaar dat zij in meerderheid nonfictie lezen. De jongeren daarentegen lezen in gelijke mate zowel Nederlands- als Engelstalige (fictie)titels. Hoewel zij meer lezen op apparaten (e-readers, mobieltjes e.d.), beschouwen zij digitale versies vaak als test: als een titel hen beviel werd alsnog een ‘echt’ boek aangeschaft. Beleving, doorgaans in sociaal verband, is hun meest kenmerkende drijfveer.

Bij bezoek aan een – veelal plaatselijke – boekhandel stellen beide lezersgroepen het op prijs om ongestoord het aanbod te inspecteren. De ouderen doen dat voornamelijk alleen, de jongeren liever in gezelschap. Dat laatste punt bracht Sixma in verband met identiteitsvorming, in het bijzonder de wederzijdse beïnvloeding en bevestiging die in deze leeftijdscategorie een belangrijke rol spelen. Met betrekking tot informatie over (nieuwe) boeken blijkt dat de oudere groep lezers zich veelal laat leiden door wat zij in de meer educatief geconnoteerde programma’s (zoals DWDD, VPRO Boeken) en rubrieken (zoals recensies) van traditionele media tegenkwamen, naast nieuws in of van de boekhandel. De jongere groep lezers is actiever ingesteld. Niet zelden is dit een kwestie van beleving, gewoonlijk in contacten met hun peer group: met name via Instagram, Facebook, Snapchat en WhatsApp-groepen ontvangen én delen zij informatie. Vandaar wellicht dat zij niet geneigd zijn websites van boekwinkels of uitgeverijen te raadplegen. Net als de oudere groep waarderen zij eveneens informatie en advies tijdens een bezoek aan de boekhandel. Maar ontbreekt het daar aan Engelstalig aanbod, dan zoeken zij dadelijk hun toevlucht tot het internet.

Meer specifiek ten aanzien van young adult bleek uit Sixma’s interviews dat de oudere lezersgroep, hoewel onbekend met het fenomeen, sympathiek stond tegenover boekhandels die dit type literatuur in hun aanbod hebben. Redenen hiervoor variëerden van lezen is goed voor de ontwikkeling en het gedrag (rustiger, empathischer) van jongeren tot beperking van de tijd die zij spenderen op hun mobiel of aan gamen. Voor de jongere lezersgroep was een boekhandel met young adult-focus op zichzelf minder belangrijk dan een uitbreiding van het assortiment Engelstalige literatuur en een grotere expertise van de verkopers – een “boekhandel plus”, zo vertaalde Sixma deze overwegingen. Dit was verrassend, aangezien de geïnterviewde jongeren niet alleen tot de doelgroep behoren, maar ook young adult ‘lit’ lezen.

Bij nadere inspectie van de getranscribeerde interviews bleken er meer tegenstrijdigheden in de antwoorden van de jonge lezersgroep te zijn. Ten eerste is er een “informatieprobleem”, stelt Sixma. Een aantal van hen gaf te kennen dat hun boekhandel meer zou moeten doen aan young adult, terwijl bleek dat die al initiatieven en activiteiten had ondernomen. Dit probleem hangt sterk samen samen met het belang van peer groups als bron van hun informatie, een gegeven dat boekhandels zal moeten aansporen zichtbaarder te zijn op sociale media. “Identiteitsvorming”, ten tweede, noopte de onderzoekster eveneens tot oplettendheid. Jongeren lijken het niet cool te vinden om over hun leeservaring te praten, maar delen hun leeservaringen wel met leeftijdsgenoten. De leeftijd van de vragensteller was hier duidelijk aan de orde. En ondanks, ten derde, de kritiek op hun boekhandel bleken de jongeren er vaker te komen dan zij voorgaven. Nabijheid, alsmede beperkt budget en dito tijd, veroordelen hen bij wijze van spreken tot de plaatselijke boekhandel.

De antwoorden van de oudere lezersgroep kon de onderzoekster evenmin kritiekloos accepteren. Immers, hun eerder genoemde overwegingen om young adult met sympathie te verwelkomen weerspiegelden voornamelijk hun eigen waarden. Maar lezen als rustige, solitaire hobby, als middel voor “antidigitalisering” en als bijdrage aan iemands ontwikkeling stroken bepaald niet met de wijze waarop de doelgroep van young adult het lezen in hun leven verweeft. Hun intensief gedeelde ervaringen, hun aanwezigheid op sociale media alsmede het lezen op digitale apparaten, en een sterkere nadruk op vermaak dan op educatie onthullen dat er niet alleen sprake is van een begripsconflict, maar ook van een generatiekloof. Hoe moet de boekenbranche daarop reageren?

Hoewel daartoe uitgenodigd, kwamen de toehoorders in de daaropvolgende discussie niet met een direct antwoord op die vraag. Betrekkelijk veel opmerkingen betroffen eerder risico’s dan kansen voor de traditionele boekhandel. Bijvoorbeeld dat activiteiten op het gebied van young adult kwetsbaar zijn, omdat opname in het assortiment, aandacht en expertise veelal afhankelijk zijn van één medewerker. Bovendien kopen jongere lezers regelmatig boeken online. De anonimiteit van deze wijze van aanschaf impliceert voorts, zo werd opgemerkt, dat de boekhandel tevens een obstakel kan zijn: jongere lezers willen niet zichtbaar met young adult geassociëerd worden juist omdat het hen als zodanig identificeert. Het feit dat middelbare scholieren young adult-titels niet op hun leeslijsten mogen zetten kost ook potentiële klandizie. En boekhandels die dit type boek verkopen hebben vaak nog geen aanvaardbare manier gevonden om het publicitair (display, etalage, website, etc.) onder de aandacht te brengen. Wellicht maant de traditionele associatie met hoge cultuur – en het daarmee verbonden publiek – hen tot voorzichtigheid.

Lees hier de scriptie van Freya Sixma.

Foto’s: Nuran Bozkurt