Boekmanstichting Kenniscentrum voor kunst, cultuur en beleid

Home » Actualiteit » Verslagen » Muzikaal erfgoed op straat! Verslag expertmeeting

Muzikaal erfgoed op straat! Verslag expertmeeting

De verhalen liegen er niet om: persoonlijke  muziekarchieven en -collecties eindigen steeds vaker op rommelmarkten of bij de kringloop. Het archief van wijlen zanger en presentator Herman Emmink, bekend van het lied Tulpen uit Amsterdam, werd bijvoorbeeld teruggevonden in de kringloopwinkel van Soest. Instellingsarchieven en -collecties lijken eenzelfde lot beschoren. Schrijnende voorbeelden zijn het muziekarchief van de Wereldomroep en de Muziekbibliotheek van het Muziekcentrum van de Omroep, die respectievelijk 70.000 commerciële muziekdragers en vijf strekkende kilometer bladmuziek herbergen. Als er niet snel een oplossing voor wordt gevonden, gaan ze verloren. Reden voor het  World Music Forum NL een spoed-expertmeeting te beleggen, over de toekomst van deze en andere bedreigde muziekarchieven en -collecties. De bijeenkomst vond plaats bij de Boekmanstichting, op 12 april 2013.
 
Illegaal geproduceerde opnamen in het archief van de Wereldomroep
 
Het Wereldomroeparchief kwam in de problemen toen er in 2012, na vijfentachtig jaar, een eind kwam aan de Nederlandstalige radio-uitzendingen van Radio Nederland Wereldomroep. De omroep werd drastisch afgeslankt en kreeg een andere taak. Voor het audio-deel van het archief, 20.000 lp’s en 50.000 cd’s die zijn opgeslagen in de kelders van de omroep, is in die nieuwe constellatie geen plaats. En als gevolg van de draconische bezuinigingen ook niet op een andere plek binnen de publieke omroep, alhoewel de cultuurhistorische waarde van dit erfgoed alom wordt erkend. Henk Lansink, bibliothecaris en trombonist vertelt: ‘De Wereldomroep is bereid dit deel van het muziekarchief “om niet” over te dragen aan een instelling die er iets mee wil doen, op voorwaarde dat het op 1 mei a.s. vertrokken is. Anders ligt het op straat.’ Andere, gedigitaliseerde, deelcollecties konden worden ondergebracht bij verschillende instellingen. Zo kregen de radioprogramma’s voor ‘de koloniën’ (gesproken woord) onderdak bij Stichting Beeld en Geluid.
Volgens Henk Lansink is het belangrijkste onderdeel van de audio-collectie  van de Wereldomroep de wereldmuziek die ongeveer eenderde van de collectie beslaat. De lp’s binnen deze collectie zijn ter plaatse (bijvoorbeeld in Laos) aangekocht. ‘Het zijn vaak lokaal op cassetteband geproduceerde en illegaal beluisterde opnamen die later op lp zijn gezet, of op cd gebrand. De overal verkrijgbare muziek lieten de reporters links liggen. De waarde van deze collectie wordt dan ook bepaald door zijn uniciteit, niet omdat hij van de Wereldomroep is.’ Hij is interessant voor binnen- en buitenlandse onderzoekers, uitvoerders, maar ook voor conservatoriumstudenten, zoals aan Codarts. Het is daarom lastig een geschikt onderdak te vinden waar al deze gebruikers hun weg naartoe kunnen vinden. Een van de opties is het MUI, een Gelders muziekuitleencentrum voor  muziekverenigingen, muziekdocenten en dirigenten, dat een meer landelijke georiënteerd muziekdocumentatiecentrum beoogt te worden. Ook de afdeling Bijzondere Collecties van de UvA is in beeld, maar deze vraagt een x-bedrag per strekkende meter voor een periode van vijf jaar voor onder meer opslag, onderhoud en ontsluiting, inclusief de kosten van een conservator. Na die vijf jaar neemt Bijzondere Collecties de zorg inhoudelijk en financieel over. Ook Beeld en Geluid kan niet zonder meer elke collectie opnemen: daarvoor ontbreekt de expertise die moet worden ingekocht (of tegen betaling meegeleverd). Ongeacht de keuze die uiteindelijk wordt gemaakt, is het dus zaak om particuliere financiering te zoeken. Inmiddels is wel duidelijk dat de gemeente Bussum bereid is noodopvang te bieden aan het audio-archief van de Wereldomroep.
 
Handgeschreven arrangementen in bladmuziekcollectie van het Muziekcentrum van de Omroep
 
De Muziekbibliotheek van het Muziekcentrum van de Omroep (MCO), de overkoepelende organisatie van de muziekgezelschappen van de publieke omroep, is ook slachtoffer van de overheidsbezuinigingen op het omroepbestel. Het MCO dat met ingang van 2013 met zestig procent werd gekort, zag zich genoodzaakt de Muziekbibliotheek af te stoten. ‘Voor het leeuwendeel van de bibliotheek, namelijk de grootste verzameling bladmuziek van Nederland en ver daarbuiten, is nog geen bestemming gevonden’, aldus bibliothecaris Jan Jaap Kassies. ‘Deze verzameling bestaat onder meer uit (soms handgeschreven) arrangementen voor radio en televisie, een duizelingwekkende hoeveelheid klassieke bladmuziek vanaf de middeleeuwen, songbooks van Engelse en Amerikaanse musicals, en manuscripten van componisten zoals Louis Andriessen en Otto Ketting en van jazzmusicus en  -dirigent Boy Edgar’, zegt Kassies, ‘bij elkaar ruim 200.000 titels’. Kassies is de ontdekker van de  manuscripten van de Duits-Oostenrijkse componist Hanns Eisler die bekend is geworden door zijn muzikale verbintenis met Bertold Brecht. Slechts een bescheiden deel van de collectie bladmuziek is gedigitaliseerd, een beeld dat overeenkomt met de omvang van de digitalisering van bladmuziek in de rest van Europa.
De hoop van het MCO-muziekarchief is gevestigd op het Nederlands Muziek Instituut (NMI): ’het  centrum voor het muzikaal erfgoed in Nederland’. Zwaartepunten in deze collectie zijn Nederlandse muziek van 1700 tot heden en oude muziek (Renaissance, Barok, Klassiek); de MCO-bladmuziekcollectie zou hier een goede aanvulling op vormen. Het NMI verloor echter, net als het MCO, het merendeel van zijn subsidie en werkt nu samen met het Haags Gemeentearchief waarmee het op termijn zal integreren. Er worden echter ook andere mogelijkheden onderzocht, zoals aansluiting bij een andere instelling en een voortbestaan buiten de omroep in een onafhankelijke stichting voor een op te zetten Nationale Muziekbibliotheek.
 
 
Het levensgrote probleem waar het muziekarchief van de Wereldomroep en de bladmuziekcollectie van de Muziekbibliotheek van de Omroep tegenaan lopen, is ook het probleem van particuliere verzamelaars. Waar moeten zij met hun muzikale erfgoed naar toe? Met hun muziek uit de Molukken, Indonesië en Suriname, van Nederlandse zigeunerorkesten, of Doe Maar. De verzamelaars zijn experts op hun verzamelterrein en laten in de regel ongaarne andere mensen toe in hun paradijs. Dat impliceert ook dat er weinig zicht bestaat op de aanwezige, zeer uiteenlopende archieven en collecties in Nederland waartoe ook de archieven  en collecties van de muziekindustrie, musici en componisten gerekend moeten worden. Om dat euvel te verhelpen liet het ministerie van OCW in 2009 de mogelijkheden van een digitale wegwijzer voor muziekarchieven onderzoeken. Zo’n wegwijzer zou niet zelf alle informatie moeten bevatten, maar een koppeling tussen verschillende zoekingangen moeten bieden, van bladmuziek tot concertagenda’s, van foto’s tot geluidsdragers, van muziekinstrumenten tot parafernalia en muziektradities. Die wegwijzer is er muzieksectorbreed nooit gekomen, maar is hoognodig, misschien een beetje naar voorbeeld van onze Zuiderburen. Daar presenteert de organisatie Resonant op de website www.muzikaalerfgoed.be de Muziekbank Vlaanderen als een online register voor de beschrijving van muziekarchieven en -collecties uit Vlaanderen. Met deze databank streeft Resonant ernaar de verwaarlozing van het Vlaams muzikaal erfgoed een halt toe te roepen. Het opbouwen van zo’n digitale wegwijzer in Nederland, al dan niet ondergebracht bij het NMI of een Nationale Muziekbibliotheek, gaat niet vanzelf, maar zou misschien met steun van bekende musici, de muziekindustrie en auteursrechtenverenigingen, en met  een combinatie van contributies, giften en nalatenschappen kans van slagen hebben. Inventarisatie per subsector (wereldmuziek, bijvoorbeeld) en onderlinge doorverwijzing zou al een mooie start zijn. Het regelen van opslag voor de kratten met archieven en collecties die anders zonder pardon in de vuilcontainers of papierversnipperaar verdwijnen, evenals het opstellen van selectiecriteria en een format voor de digitalisering van de inhoud van deze archieven en collecties, zijn stappen die gelijktijdig zouden moeten worden gezet. Niets doen is immers niet langer een optie.

 

Bekijk meer: Verslagen

Partners & subsidiënten