Boekmanstichting Kenniscentrum voor kunst, cultuur en beleid

Home » Actualiteit » Verslagen » Waarde van Cultuur: Tabo Goudswaard

Waarde van Cultuur: Tabo Goudswaard

Voor een geïnteresseerd publiek, afkomstig uit diverse geledingen (fondsen, musea, beleid, journalistiek en beeldende kunst), hield Tabo Goudswaard op 20 maart een lezing in het kader van de reeks Waarde van Cultuur over de maatschappelijke waarde van kunstenaars.

Goudswaard was intendant bij The Art of Impact, een stimulerings- en onderzoeksprogramma voor kunstprojecten met maatschappelijke impact van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de zes landelijke publieke cultuurfondsen. Het programma werd eind 2016 beëindigd. Als kunstenaar was Goudswaard altijd al geïnteresseerd in de vraag hoe kunstenaars op een waardevolle manier kunnen bijdragen aan de maatschappij. The Art of Impact gaf hem de kans verscheidene projecten met maatschappelijke impact te ondersteunen en te monitoren. Dit bracht hem mede tot de volgende inzichten.

Tegenwoordig worden maatschappelijke vraagstukken op bijvoorbeeld het gebied van zorg, energie- en voedselvoorzieningen steeds complexer. Voor de aanpak van deze vraagstukken groeit het belang van creatieve en innovatieve oplossingen. Samenwerking is het credo, want er zijn vele belanghebbenden. Goudswaard stelt dat kunstenaars in samenwerking met maatschappelijke organisaties een significante rol kunnen spelen. Aan een kwalitatieve samenwerking zijn echter wel voorwaarden verbonden.

Allereerst moeten kunstenaars die maatschappelijke invloed willen uitoefenen, bereid zijn de ‘white cube’* (voor galeries, musea e.d. werk maken) los te laten. Sommige kunstenaars vragen zich dan af waar de artistieke waarde blijft. Is het nog wel Kunst als die buiten de kunstsector valt? Daarbij: kunstenaars hebben niet ineens de oplossing voor lastige maatschappelijke vraagstukken. Ze kunnen wel een andere manier van kijken bewerkstelligen en abstracte problemen invoelbaar maken. Goudswaard benoemt twee manieren waarop kunstenaars impact kunnen hebben op de maatschappij;

  • Door artistieke interventies te doen buiten de kunstwereld, in de publieke sfeer of bij bedrijven.
  • Door samen te werken met organisaties en out of the box mee te denken over een bepaald vraagstuk.

De autonomie van de kunstenaar is een voorwaarde voor een waardevol artistiek proces. Medewerkers van organisaties hebben zich vaak te houden aan een (politieke) agenda, de autonomie van de kunstenaar kan hiermee in het gedrang komen. Voor zowel kunstenaars als organisaties bieden hedendaagse complexe maatschappelijke vraagstukken kansen, aangezien er geen eenduidige oplossingen voor zijn. De kunstenaar kan vanuit zijn eigen fascinatie zijn visie voorleggen. Dit kan een wervend effect hebben op betrokkenen om bijvoorbeeld deel te nemen aan een project. Dan ontstaat ruimte om in een gezamenlijk proces met betrokkenen de zaken anders te bekijken en aan te pakken, aldus Goudswaard.

Ook zaken aan het toeval overlaten, zonder dat er een uitkomst van tevoren vast staat, is een manier om met maatschappelijke vraagstukken om te gaan. De expertise van de betrokkenen wordt benut en door gezamenlijk naar oplossingen te kijken wordt er draagvlak gecreeërd voor de uitkomsten. Daarmee worden drie kenmerkende aspecten van een zogenoemd wicked problem* ondervangen: gebrek aan kennis, gebrek aan consensus en gebrek aan eigenaarschap.

Vanuit The Art of Impact, dat bestond uit 241 projecten, bleek uit onderzoek dat het causale verband tussen het kunstproject en de maatschappelijke impact hiervan lastig te meten viel. Wel bleek dat de manier waarop het samenwerkingsverband werd ingericht het meeste effect c.q. maatschappelijke waarde creeërde. Er valt dus winst te behalen om kaders te scheppen voor samenwerking, de autonomie van de kunstenaar te waarborgen en een gemeenschappelijke ‘taal’ zien te vinden om elkaars standpunten en visie te begrijpen.

Uit het project the Art of Impact ontstond ook de wens kunst en maatschappelijke waarde in te bedden in het onderwijs. De HKU toonde al belangstelling.


Foto: Erwin van Delden

Vanuit de zaal waren er veel vragen voor Goudswaard waarbij opviel dat er onder de particuliere fondsen al langer de behoefte bestaat om meer te kijken naar het proces van een project dan naar meetbare waarden. Ook werd de opmerking geplaatst dat niet alle waarden in een causaal verband zijn aan te tonen, maar dat het juist interessant is om te kijken naar wat de belangrijkste verandering is die een project heeft bewerkstelligd.

Er werd nog lang nageborreld…

*Meer informatie in de publicatie SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS (SDFWP), een publiek onderzoeksproject naar de inzet van kunstenaars en ontwerpers bij taaie maatschappelijke problemen van Het Nieuwe Instituut, Tabo Goudswaard, Twynstra Gudde en Stichting DOEN. De publicatie is gratis online beschikbaar in zowel het Nederlands als Engels.

Tabo Goudswaard is kunstenaar/social designer. Samen met drie consultants vormt hij de kern van de afdeling van organisatieadviesbureau Twynstra Gudde waar de kennis en kunde van (social) designers en beeldend kunstenaars gecombineerd worden met inhoudelijke kennis van het vraagstuk en organisatieverandering.

Fotografie: Erwin van Delden



Bekijk meer: Verslagen

Partners & subsidiënten