Beschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebieden in dorpen of steden met een bijzonder of belangrijk cultuurhistorisch karakter. Het aantal gebieden dat hiervoor wordt aangewezen, is tussen 2005 en 2015 geleidelijk toegenomen van 361 naar 468.
De eerste beschermde stads- en dorpsgebieden werden vanaf 1961 aangewezen, waarbij toen nog vooral naar schoonheid en beeldkwaliteit werd gekeken. Vanaf de jaren tachtig ging men meer naar structuren kijken, waardoor ook niet-bebouwde gebieden als parken en grachten beschermd konden worden. Sinds de jaren ’90 komen ook bijzondere cultuurlandschappelijke ensembles en eigentijdsere, volledig ontworpen gebieden voor bescherming in aanmerking.