‘Erkenning voor de culturele waarde van de boekhandels’

Hoe staan de boekhandels er momenteel voor?

‘Laat ik voorop stellen dat de winkels tijdens de hele crisis een enorme weerbaarheid hebben getoond. Al in de eerste lockdown hebben de meesten de omslag gemaakt naar een verzendbedrijf, soms inclusief een eigen bezorgdienst. Dat neemt niet weg dat de fysieke boekhandels zeer veel omzetverlies hebben geleden. Op dit moment gaan de zaken weer wat beter, nu maatregelen versoepeld zijn. Maar de schade is nog lang niet ingehaald.’

Is de verkoop tijdens de lockdowns naar online-kanalen verplaatst, of is die sowieso afgenomen?

‘In 2020 zag je een behoorlijke stijging van de online verkoop die de daling van verkopen in de fysieke boekhandels heeft goedgemaakt. Uiteindelijk steeg over dat jaar de omzet zelfs met bijna 6 procent.[1] Maar in het eerste kwartaal van 2021 zie je dat ten opzichte van vorig jaar ook de online verkoop is gezakt. Ik zie voor dat laatste twee verklaringen. De eerste is het verband dat bestaat tussen fysiek aanbod in de winkels en de verkoop ervan online. Mogelijk zien mensen aanbod in de winkel liggen dat ze later thuis online bestellen. De tweede factor is dat uitgevers met name tijdens de tweede lockdown hun nieuwe aanbod hebben aangehouden. Inmiddels komt dat weer los, maar nu zijn de boekhandelaren door hun verzwakte positie niet in staat dat op grote schaal in te slaan.’

Hebben alle genres onder de omzetdaling geleden?

‘Zeker, maar met name toch wel de fictie. Fictie heeft veel baat bij aanwezigheid in de fysieke boekhandel en dat geldt nog extra voor het hogere literaire segment, voor vertalingen en voor debutanten. Die categorieën zijn echt afhankelijk van de wijze van presenteren in de winkel maar ook van aanbevelingen van de boekhandelaar.’

Hebben jullie tijdens de lockdowns al eerder steun verleend aan de fysieke boekhandels?

‘Ja. Bijvoorbeeld door ondersteuning van de CPNB-campagne #ikleesthuis, maar ook door boekhandels de financiële mogelijkheid te bieden voor het programmeren van online activiteiten zoals lezingen en voordrachten en ook subsidie te verlenen voor noodzakelijke investeringen daarvoor. Daar is door een aantal boekhandelaren ook wel gebruik gemaakt, maar massale belangstelling bleef uit. Waarschijnlijk omdat veel boekhandels de handen meer dan vol hadden aan de omslag van verkoop in de winkel naar verzenden en bezorgen.

Naast die steun voor winkels hebben we ook veel schrijvers en vertalers ondersteund met het programma ‘Van maker tot lezer’. Dat gaf hen de mogelijkheid om – ondanks de corona-beperkingen – hun werk te promoten, bijvoorbeeld door podcasts te maken of een digitale tour te houden waarbij ook een internationaal publiek kon worden bereikt. We hebben ook samengewerkt met de Schrijverscentrale en De Schoolschrijver om ook via hen en ondanks corona zoveel mogelijk optredens mogelijk te maken.’

In de Kamer is onlangs uitgebreid gesproken over de positie van de boekhandels. Wat heeft dat opgeleverd?

‘Goed nieuws. Met maar liefst 126 stemmen voor heeft de Tweede Kamer ingestemd met de motie De Jong waarin het kabinet wordt opgeroepen om tegen de achtergrond van het omzetverlies en de penibele liquiditeitspositie van de boekhandels 20 miljoen extra vrij te maken. Het ministerie van OCW heeft de opdracht voor de uitwerking hiervan vervolgens bij het Letterenfonds gelegd. We werken nu aan twee maatregelen. De eerste is een subsidieregeling van 5 miljoen om de boekhandelaren tegemoet te komen in de distributiekosten. De tweede maatregel bestaat uit een garantiefonds van 15 miljoen waarmee op aanvraag de kredietruimte voor boekhandels bij het Centraal Boekhuis, de belangrijkste distributeur in ons land, kan worden verruimd. De verwachting is dat de boekhandels daardoor straks in staat zijn om weer op voldoende schaal nieuwe voorraad in te kopen. Beide maatregelen zijn gelieerd aan de inkoop van boeken en daarmee zorg je dat de hele keten – van schrijver via uitgever en boekhandel tot koper en lezer – weer op gang komt. Ik ben blij met deze steun maar ook met de politieke erkenning van de waarde van de boekhandels voor ons land: niet alleen voor een levendig straatbeeld, maar ook in cultureel opzicht.’

Wanneer treden de nieuwe regelingen in werking?

‘Het garantiefonds moet nog worden goedgekeurd door de Europese Commissie, maar ik heb goede hoop dat we na de zomer beide maatregelen in uitvoering kunnen nemen. Zodat de boekhandels straks in het najaar en zéker voor de feestdagen weer vol liggen met een breed en divers nieuw aanbod.’

Welke lessen kan de boekenwereld trekken uit de crisis?

‘In elk geval doen boekhandels er goed aan om ook in de toekomst hun online verkoopkanalen goed op orde te hebben. Voor een groot aantal is dat gelukkig ook al het geval. Tegelijkertijd heeft het gegeven van fysiek aanbod in de winkels zijn belang voor de hele keten tijdens corona bewezen, met name voor specifieke domeinen in de letteren. Ook de collectiviteit van de boekensector heeft gewerkt. Iedereen is eens te meer doordrongen geraakt van de afhankelijkheden in de keten. Ik hoop dat die collectiviteit ook in de toekomst gekoesterd wordt.’

Op die manier acht je de boekhandel in staat de concurrentie met de grote online verkoopplatforms zoals Amazon blijvend aan te kunnen?

‘Ja. Mits de vaste boekenprijs in stand blijft. Gelukkig is die in ieder geval vorig jaar weer voor een periode van vier jaar verlengd.’

Tijdens de corona-tijd zijn veel mensen meer gaan lezen. Geeft dat hoop voor de toekomst?

‘Je zou het wensen. In 2020 zijn er meer boeken verkocht en je mag daaruit afleiden dat er ook meer gelezen is. De campagne ‘Ik lees thuis’ heeft ook zeker een positief effect gehad.[2] Maar de concurrentie van platforms als Netflix is er in corona-tijd ook niet minder om geworden. Ik verwacht niet dat corona voor de langere termijn een trendbreuk in de ontlezing teweeg heeft gebracht. Niet voor niets zijn we met veel organisaties vanuit de leescoalitie daarom bezig met een leesoffensief. Het zal veel tijd en nog meer samenwerking vragen om de ontlezing te keren. Maar hoopvol is dat tijdens de lockdown de verkoop van kinderboeken substantieel gestegen is.’

Leestip

De vakantie is een periode bij uitstek om flink bij te lezen. We vroegen Tiziano Perez naar zijn tip voor deze zomer. Na een eerste diplomatieke reactie (‘Alle titels zijn mij even lief’) kan hij toch zijn enthousiasme niet onderdrukken over de pas verschenen biografie van Nescio van Lieneke Frerichs: ‘Een prachtig geschreven boek over een schrijver die gedreven werd door idealisme en de zoektocht naar de zin van het bestaan. Maar ook een schrijver die je leert dat je soms moet berusten in het ontbreken van die zin.’