Debat n.a.v. Boekman 98 Afstemmen op Cultuur – Publieke Omroep in een crossmediaal landschap.
VondelCS is de nieuwe naam van het voormalig Filmmuseum in het Vondelpark en wordt het verenigingsgebouw van de AVROTROS. Samen met verschillende mediapartners (‘CS’ staat voor ‘Cum Suis’) wil de omroepvereniging het paviljoen tot een interactieve plek maken waar makers en liefhebbers van cultuur en opinie in de media elkaar ontmoeten. Nog vóór het gebouw eind april officieel haar deuren opent, mocht de Boekmanstichting op dinsdag 15 april een van de mooie zalen inwijden met een debat over kunst en cultuur bij de publieke omroep. Met als aanleiding het jongste nummer van het tijdschrift Boekman gewijd aan de publieke omroep en het pas verschenen media-advies van de Raad voor Cultuur.
Onder moderatorschap van Paul Rutten (lid van de commissie Toekomstverkenning Publiek Mediabestel, zoals de commissie van de Raad voor Cultuur voluit heet, en auteur Boekman 98) worden de bezoekers opgewarmd met een vijftal korte ‘pitches’ van vooraanstaanden uit medialand. Bart Römer (directeur Filmacademie, voormalig zendermanager Nederland 2 en auteur Boekman 98), begenadigd schrijver en verteller, leidt het debat in. Römer maakt in een vurig betoog korte metten met iedereen die zich niet persoonlijk aangesproken voelt in de mediadiscussie, toekijkend vanaf de zijlijn. ‘Wij zijn de culturele elite, wij zijn mondige lastpakken, we durven na te denken en we zijn uitgesproken, of althans, dat kúnnen we zijn’. Omdat iedereen in Nederland 24/7 toegang heeft tot informatie, wordt de duiding ervan des te belangrijker. Door verhalen te vertellen wordt de werkelijkheid van een context voorzien. En dat moet niet overgelaten worden aan de commerciële partijen. De valse mantra’s van marktwerking vanuit de politiek bedreigen de betrouwbaarheid en inhoud van informatie, met een beschavingsval en een instortende democratie als uiterste gevolgen. Römer doet een appel op het moreel besef van de aanwezigen: niets doen is destructie. Wie zwijgt geeft toe. Het is tijd om op te staan.
De ruggen in de zaal zijn gerecht, het publiek is wakker geschud. Het woord is nu aan Inge Brakman, voorzitter van de commissie Toekomstverkenning Publiek Mediabestel. Ze geeft een korte samenvatting van het advies dat afgelopen maand is verschenen. Het is vooral de dynamiek die gaat veranderen: er moet meer samenwerking komen, de publieke omroep krijgt de opdracht om te innoveren en het publiek moet een centralere positie krijgen. Om de omroepen de ruimte te geven deze veranderingen (verder) door te voeren moet de Mediawet op de schop. Verder stelt de commissie voor te gaan werken met hoofdredacteuren binnen de publieke omroep: zij zullen dan per thema bepalen wat er allemaal wordt uitgezonden. Iedereen – ook spelers búiten de publieke omroep – mag pilots indienen. Zo wordt de cultuursector uitgedaagd om ook op te treden als producent, om deze tak van spelen uit te breiden. De houding van de publieke omroep moet pragmatischer worden: gericht op het publiek in plaats van eigen belang, digitale focus en vernieuwend denken.
De publieke omroep ligt in Nederland al een tijd onder vuur en de hervormingen binnen het stelsel zijn in volle gang. Tijd om eens te kijken hoe onze Zuiderburen het eigenlijk doen. Wim Vanseveren – tevens lid van de commissie Toekomstverkenning Publiek Mediabestel en oud-mediadirecteur bij VRT – legt de wet, missie en de speerpunten van de Nederlandse en de Vlaamse publieke omroep naast elkaar. Opvallend is het verschil in toon van beide wetten: waar de Nederlandse wet de taak van de publieke omroep terughoudend beschrijft met het ‘weerspiegelen van de maatschappij’, heeft de Vlaamse wet een veel actievere benadering waarbij de media zelfs wordt gemaand te streven naar een ‘leidinggevende rol’. Bij de speerpunten is het al niet anders: waar de media in Nederland moeten ‘prikkelen’, ‘moeten’ de media in Vlaanderen ‘de culturele identiteit vergroten’.
Samenwerking is voor beide partijen van groot belang, maar ook hier steekt de passief/actief tegenstelling weer de kop op. De VRT is verplicht met een minimaal aantal crossmediale partners samen te werken, zelfs op het journaal geldt een minimaal cultuursaldo. In Nederland is de intentie er wel, maar de Mediawet werkt tegen en er heerst terughoudendheid jegens publiek-private samenwerking. En daar liggen kansen, zegt Wim Vanseveren.
Volgens Willemijn Maas (lid organisatiefocusgroep van de commissie Toekomstverkenning Publiek Mediabestel en oud-directeur AVRO) is samenwerking al jaren aan de gang, maar zijn de vorm en de beweegreden in de afgelopen tijd geëvolueerd. De publieke omroep is voor veel mensen de enige ingang tot kunst en cultuur, en door programma’s als Maestro (bekende Nederlanders dirigeren een orkest) is dat publiek te bereiken. Sommige kunstkenners gruwelen van zulke ludieke programma’s, maar zo worden cultuurmijders wel binnen gelokt. Maas vertelt over het doel de maker en publiek met elkaar in aanraking te brengen en VondelCS is op kleinschalig niveau een eerste stap in die richting. Grenzen moeten overschreden, vormen moeten gemengd en vernieuwing moet doorgezet: de publieke omroep wil vooruit, maar ook hier stuiten we weer op de Mediawet. Er is grote spanning rondom de kijkcijfers in het mediaveld. Als deze nog leidender worden, dan verdwijnen de experimenten en de pareltjes die minder kijkers trekken van TV, aldus Maas. Ze ziet de noodzaak niet in van de oproep aan culturele instellingen om eigen producties aan te dragen. Ieder is goed in zijn eigen vak, en heeft zijn eigen expertise, het is juist de samenwerking tussen die verschillende vormen van expertise die van levensbelang is. Het gaat er niet om wie of wat het programma maakt, het gaat er om dat er publiek wordt bereikt. En of dat nou onder de vlag van de publieke omroep, omroepverenigingen of de nieuw in te voeren hoofdredacteuren gebeurt, is van secundair belang.
Bruno Felix (eveneens lid innovatiefocusgroep van de commissie Toekomstverkenning Publiek Mediabestel en zelfstandig producent) heeft als cultuurproducent hele andere belangen in het geheel. Het advies van de mediacommissie staat vol goede ideeën, maar het lijkt te veel om samen te brengen tot een centrale visie. De insteek van intensievere samenwerking tussen de publieke omroep en onafhankelijke producenten door middel van hoofdredacteuren vindt hij geen slechte. Maar wie is dan de verantwoordelijke? Wie is er sturend? Wie gaat de keuzes maken? Het gevaar van deze benadering ligt bij de nóg verdere groei van het aantal kanalen. In plaats van meer produceren leidt dat volgens hem juist tot meer vergaderen. Weer een extra laag, een extra ballotagecommissie, een extra rem op innovatie en productieslagkracht. Wanneer de publieke omroep en de culturele sector meer met elkaar samen moeten gaan werken, kan de producent als mediator optreden. Die begrijpt immers hoe je de vertaalslag van culturele sector naar de TV kan maken. Producenten zouden meer ingesloten moet worden bij de publieke, aldus Felix.
Na dit alles brandt de vraag wat de culturele sector hier zélf van vindt. Helaas voor ons en helaas voor het debat blijken de culturele instellingen de grote afwezigen. Moderator Rutten maakt een rondje langs de zaal, die toch vooral blijkt te bestaan uit mediaprofessionals. Maar ook zonder inbreng van de culturele sector zelf, zijn de aanwezigen het er over eens dat (crossmediale) samenwerking het drijfmiddel is voor een gezonde publieke omroep. Het ontbreekt niet aan wil, maar het ontbreekt aan financiële middelen, en de Mediawat blijft een chronisch obstakel. Wilbert Mutsaers (zendermanager 3fm) reageert vanuit de zaal: doordat popmuziek de hoofdmoot is op 3fm, heeft de zender met veel verschillende partijen te maken, waaronder commerciële. Samenwerkingen zijn van levensbelang voor een grote muziekzender, maar de Mediawet steekt daar elke keer weer een stokje voor. Vanseveren (VRT) beaamt dit beeld van de Nederlandse NPO. Er gaat te veel energie zitten in organisaties, raden, procedures, en dat gaat allemaal ten koste van de creatieve energie. De sprekers knikken instemmend, maar hier wordt vanuit de zaal door Peter Schrurs (lid van de commissie Toekomstverkenning Publiek Mediabestel en oud-directeur VPRO) een stokje voor gestoken: het is niet alleen de Mediawet, maar het is ook Hilversum zélf en het zijn alle omroepen die nog te veel vastgeroest zitten in oude structuren. Wat er nu gebeurt, dat zijn schijnsamenwerkingen, maar er moet écht samengewerkt worden. Bart Römer (directeur Filmacademie) eindigt de discussie zoals hij deze is begonnen: ‘na het discussiëren in zaaltjes is het tijd om de discussie ook naar buiten te brengen, om de mensen voor wie we zeggen het allemaal te doen ook echt te gaan bereiken’.
Foto's: Hilde Klein (Boekmanstichting)
