Film Facts & Figures of the Netherlands is een jaarlijkse uitgave van het Nederlands Filmfonds, met veel cijfermateriaal over filmproductie en -consumptie in Nederland. In deze bespreking van de meest recente editie (hierna afgekort tot Film Facts & Figures 2018) gaan we specifiek in op de cijfers over de Nederlandse film. Achtereenvolgens kijken we naar de productie van Nederlandse films – waarbij we inzoomen op verschillende soorten films, financiering en de genderdiversiteit in filmcrews – en naar de consumptie van Nederlandse films in de bioscoop, op internationale filmfestivals en op de homevideomarkt.

1. Productie van Nederlandse films

1.1 Speelfilmproductie

In 2017 zijn 54 Nederlandse speelfilms in productie gegaan. Deze groep is onder te verdelen in volledig Nederlandse producties (35,2 procent van de films), internationale coproducties waarin Nederland het grootste aandeel heeft (de zogenaamde majoritaire coproducties, 18,5 procent van de films) en internationale coproducties waarin Nederland een minderheidsaandeel heeft (ook wel minoritaire coproducties genoemd, 46,3 procent van de films). Iets minder dan de helft van de films – 48,1 procent – is (deels) gefilmd in Nederland. In totaal was er met de Nederlandse speelfilmproductie in 2017 een budget van 94,2 miljoen euro gemoeid (Nederlands Filmfonds 2018, p. 10).

Het aantal Nederlandse speelfilms dat per jaar geproduceerd wordt, schommelt tussen 2014 en 2017, zoals in onderstaande figuur zichtbaar is. Opvallend is de duidelijke toename van minoritaire coproducties: van 14 (27,0 procent van alle producties) in 2013 naar 25 (46,3 procent) in 2017 (Nederlands Filmfonds 2018, p. 20-21).

1.2 Financiering van speelfilms

59 Nederlandse speelfilms beleefden in 2017 hun première. De totale productiekosten van deze films bedroegen bijna 129 miljoen euro. 38 films (64,4 procent) waren Nederlandse producties of majoritaire coproducties, de resterende 21 (35,6 procent) minoritaire coproducties. Van deze laatste groep verschenen 5 films niet in Nederland (Nederlands Filmfonds 2018, p. 20-21).

Hoe werden deze Nederlandse speelfilms gefinancierd? In Film Facts & Figures 2018 zijn van de 35 majoritaire (co)producties die in 2017 verschenen én een bijdrage ontvingen van het Nederlands Filmfonds cijfers over hun financiering opgenomen. Onderstaande figuur laat zien welke inkomstenbronnen deze films aanboorden voor in totaal 73 miljoen euro aan productiekosten (NL Filmfonds 2018, p. 13).

De figuur laat zien dat (voor deze speelfilms) het Nederlands Filmfonds de grootste bron van financiering is, en circa een derde van de totale productiekosten voor zijn rekening neemt. Daarnaast rapporteert het fonds dat de buitenlandse financiering voor Nederlandse speelfilms in 2017 meer dan verdubbeld is ten opzichte van 2016, en daarmee met 25,6 miljoen euro terug is op het niveau van 2015 (Nederlands Filmfonds 2018, p. 17).

1.3 Productie van documentaires, korte (animatie)films en filmische experimenten

Naast de 54 speelfilms die in 2017 in productie zijn gegaan, werden er in dat jaar tal van documentaires, korte films en filmische experimenten geproduceerd. Film Facts & Figures 2018 bevat voor deze soorten films hoofdzakelijk cijfers over films die een bijdrage hebben ontvangen van het Nederlands Filmfonds. Desalniettemin geven die cijfers – samengevat in onderstaande tabel – inzicht in de productie van deze filmcategorieën in Nederland.

Het aantal films dat het Nederlands Filmfonds in deze genres ondersteunt, is tussen 2013 en 2017 elk jaar toegenomen: van 55 in 2013 tot 86 in 2017. Deze groei zat voornamelijk in het aantal documentaires (inclusief minoritaire coproducties) en het aantal korte films (Nederlands Filmfonds 2014, 2015, 2016, 2017, 2018).

1.4 Genderdiversiteit onder Nederlandse filmmakers

Het verbeteren van diversiteit in de filmbranche is een belangrijke doelstelling voor het Nederlands Filmfonds (Nederlands Filmfonds 2016b, p. 19). Een positieve ontwikkeling wat dat betreft is dat het aandeel vrouwelijke producers, regisseurs en schrijvers in door het Filmfonds ondersteunde projecten de laatste jaren is toegenomen. In 2017 is 36,9 procent van de producers, 41,1 procent van de regisseurs en 46,8 procent van de schrijvers een vrouw (Nederlands Filmfonds 2018, p. 8).

Er vindt veel onderzoek plaats naar diversiteit in de filmsector. Op deze website verscheen daarom een infographic waarin de belangrijkste cijfers uit een aantal van deze onderzoeken op een rij worden gezet. Ook worden hierin bovengenoemde cijfers over diversiteit in Nederlandse films afgezet tegen cijfers uit andere landen.

2. Consumptie van Nederlandse films

2.1 Nederlandse films in de bioscoop

De 54 Nederlandse speelfilms (majoritaire en minoritaire (co)producties) die in 2017 in Nederland in première zijn gegaan, hadden op 7 april 2018 tezamen 3,48 miljoen bezoekers getrokken, goed voor een box office van 26,66 miljoen euro. Daarnaast kwamen op de 26 verschenen Nederlandse documentaires 114.469 bezoekers af (Nederlands Filmfonds 2018, p. 15, 21). Het publiek voor Nederlandse films bestond in 2017 voor het merendeel uit vrouwen, en van de bezoekers boven de 16 jaar waren vooral de leeftijdscategorieën 16-23 en 40-54 goed vertegenwoordigd (Stichting Filmonderzoek 2018, p. 34-38).

Omdat een deel van deze bezoekcijfers in 2018 behaald is, staan deze cijfers niet gelijk aan het bezoek aan Nederlandse films in 2017: dit lag op 4,32 miljoen bezoekers, met een recette van 33,47 miljoen euro. Voor respectievelijk 84,35 en 85,31 procent van deze aantallen waren de twintig best bezochte Nederlandse films verantwoordelijk. Een duidelijke blockbuster ontbrak echter in 2017 (Nederlands Filmfonds 2018, p. 32, 37).

Het bioscoopbezoek aan Nederlandse films was in 2017 iets hoger dan in 2016, maar fors lager dan in 2011-2015, toen films als Gooische Vrouwen, Gooische Vrouwen 2 en Verliefd op Ibiza! er (mede) voor zorgden dat het aantal bezoekers aan Nederlandse films jaarlijks boven de 6 miljoen uitkwam (Nederlands Filmfonds 2016a, p. 39; Nederlands Filmfonds 2018, p. 38).

2.2 Nederlandse films op internationale filmfestivals

In Nederland en daarbuiten werden talloze filmfestivals georganiseerd in 2017. [2] Op een deel daarvan waren ook Nederlandse films te zien. In totaal werden er voor internationale filmfestivals 1407 Nederlandse films geselecteerd, waarvan 491 unieke. Daarmee werden 152 prijzen in de wacht gesleept. Op de grote internationale filmfestivals wonnen Nederlandse speelfilms 8 prijzen, waarnaast nog eens 12 prijzen werden toegekend aan Nederlandse documentaires, animatiefilms, filmische experimenten en korte films (Nederlands Filmfonds 2018, p. 23-28).

Hoewel het totaal aantal verkochte dvd’s en blu-rays al sinds 2007 daalt, steeg de verkoop van Nederlandse titels nog tot 2011. Vervolgens zette een daling in tot 323.312 verkochte exemplaren in 2017.

Voor de filmconsumptie zijn Video-On-Demandplatforms echter inmiddels belangrijker dan de fysieke verkoop. Net zoals in de muziekindustrie platforms als Spotify de markt in korte tijd volledig hebben veranderd, geldt dit voor de homevideomarkt voor platforms als Netflix – al heeft die ontwikkeling zich daar nog veel sneller voltrokken. In onderstaande figuur is te zien hoe het aandeel van Video-On-Demandplatforms in de omzet van de homevideomarkt sinds 2013 is toegenomen. Ter vergelijking is daarnaast dezelfde ontwikkeling voor de muziekmarkt weergegeven.

Hoewel het niet bekend is hoe goed Nederlandse films bekeken worden op Video-On-Demand-platforms, is er wel een indicatie te geven van Nederlandse films in het aanbod op deze platforms. Volgens de cijfers in Film Facts & Figures 2018 stonden er op 30 maart 2018 501 Nederlandse films op de drie grootste VOD-platforms (Pathé Thuis, Videoland en Netflix).

Evenwel is het buitenlandse aanbod op deze platforms veel groter: op Netflix was slechts zo’n 4 procent van alle films een Nederlandse productie (Nederlands Filmfonds 2018, p. 46). Dat is fors lager dan het quotum van zo’n 15 procent waar de Raad voor Cultuur eerder dit jaar voor pleitte (Raad voor Cultuur 2018, Van Dongen 2018a). Tegelijkertijd zijn er concrete plannen die het aanbod van Nederlandstalige producties op Netflix (enigszins) vergroten. Zo heeft de publieke omroep bij wijze van experiment twee series aan Netflix verkocht, en verschijnt in 2019 de eerste Nederlandse Netflix-original-productie (Van Dongen 2018b, Kraak 2018).

3. Conclusie

Nadat zowel de Nederlandse speelfilmproductie (met name in het aantal majoritaire (co)producties) en het bioscoopbezoek aan Nederlandse films in 2016 een flinke daling maakte, toont 2017 een stabilisatie en zelfs een lichte groei in deze cijfers. Hoewel het bezoek aan Nederlandse films nog steeds een stuk lager ligt dan in de periode 2011-2015, kan hiervoor het ontbreken van duidelijke kaskrakers als verklaring genoemd worden. Het is dan ook een spannende vraag of zo’n kaskraker er in 2018 komt. De eerste voortekenen zijn positief: de film Bankier van het verzet draait nog in verschillende bioscopen, en trok tot op heden al meer bezoekers dan de best bezochte Nederlandse film in 2017.[3]

Goed nieuws voor de Nederlandse film in 2017 was dat er steeds meer documentaires en korte films ondersteuning ontvangen van het Nederlands Filmfonds, alsook dat de genderdiversiteit onder producers, regisseurs en scenarioschrijvers toeneemt.

Een interessante kwestie voor de Nederlandse films is hoe het Nederlandse aanbod op (buitenlandse) Video-On-Demand-platforms zich gaat ontwikkelen. Komt er regelgeving die een bepaald percentage Nederlands aanbod garandeert? Gaat de publieke omroep meer content aanbieden via Video-On-Demand-platforms? En gaan er in navolging van de eerste Nederlandse Netflix-orginal-serie meer platforms investeren in eigen Nederlandse producties?