Culturele arbeidsmarkt

In 2020 voerde 63 procent van degenen die in Nederland werkzaam waren als kunstenaar deze werkzaamheden uit als zelfstandige, tegenover een Europees gemiddelde van 46 procent (Eurostat 2021). Dit percentage geldt echter niet voor de culturele arbeidsmarkt als geheel, waarin immers naast kunstenaars ook anderen werkzaam zijn. Deze gehele arbeidsmarkt groeit, in ieder geval al sinds 2008, waarbij het aantal zelfstandigen harder groeit dan het aantal banen. In 2018 werd 46 procent van de banen in de creatieve industrie door zelfstandigen uitgevoerd, waar dit in 2008 nog een kwart was (Rutten et al. 2019). De schaalverkleining in de sector blijft toenemen; in 2020 is de gemiddelde bedrijfsomvang 1,8 baan, tegenover een gemiddelde van vijf banen in de gehele Nederlandse economie (Rutten et al. 2021).

Wat hebben we al gedaan?

Voor veel werkenden in de culturele en creatieve sector biedt de coronacrisis, en met name de maatregelen die worden genomen om verspreiding van het virus te voorkomen, grote uitdagingen. Of dit zo is en hoe groot deze uitdagingen zijn kan echter sterk uiteen lopen.

In Ongelijk getroffen, ongelijk gesteund kwam de beroepspraktijk veelvuldig aan bod door te wijzen op de effecten van corona die daar zichtbaar waren. Duidelijk werd dat vooral bij het gesubsidieerde deel van de sector de werkenden weinig hoefden te vrezen voor het behoud van hun baan, terwijl op de inzet van zzp’ers in 2020 gemiddeld 55 procent werd bezuinigd ten opzichte van 2019. Ook is binnen de Cultuurmonitor het thema Beroepspraktijk grondig geüpdatet en voorzien van nieuwe analyses. Vanwege het belang van dit thema is het in de Jaarrapportage 2021 ook als opgenomen als een van de vijf belangrijkste overkoepelende trends in 2021.

In het tijdschrift komt dit thema onder meer aan bod in Boekman # 126, waar in een beschouwing over de uitdagingen voor een toekomstig cultuurbestel makers aan het woord komen die wijzen precaire arbeidsmarktpositie. Bovendien blijft de kennisbank bronnen verzamelen die relevant zijn voor dit thema. Zo zijn er inmiddels zo’n 380 documenten te vinden over zzp’ers in de sector.

Waarbij zijn we nog meer betrokken?

Om beter grip te krijgen is er in 2021 veel energie gestoken in het verbeteren van de informatievoorziening rondom de culturele beroepspraktijk. Een van de manieren waarop dit is gedaan is door intensief contact te onderhouden met andere onderzoekers en onderzoeksbureaus. Zo hebben we kritisch meegelezen bij de totstandkoming van de Monitor Kunstenaars en andere werkenden met een creatief beroep, 2021 van het CBS en de invulling van de tabellen die daaraan ten grondslag lagen.

Ook werkten we in de zomer van 2021 mee aan reeks gesprekken met vertegenwoordigers van uiteenlopende partijen die Platform ACCT organiseerde. Hierin werd besproken wat wel en niet werkte bij de geleverde noodsteun aan de culturele en creatieve sector en welke lessen getrokken kunnen worden voor toekomstige steunpakketten. Daarbij kreeg de positie van zelfstandigen en andere werkenden veel aandacht. Deze sessies resulteerden in een rapportage.

In 2021 traden we ook als partner op bij de totstandkoming van een nieuwe podcast over de beroepspraktijk in de (beeldende) kunst genaamd Werktitel. Vanaf de derde aflevering is er intensiever inhoudelijk contact geweest met de makers en in aflevering 7: De flexibele pit komt Rogier Brom aan het woord over de problematiek van zzp’ers in de sector.

Daarnaast traden we als mede-initiator kritisch meelezer op bij een onderzoek naar zelfstandig kunstdocenten en artistiek begeleiders in de provincies Drenthe en Limburg. De verschillende dialogen rondom dit thema werden tot het einde van het jaar voortgezet en leidden tot rijke input voor een brainstorm over nieuwe mogelijkheden voor dataverzameling met de Raad voor Cultuur en Platform ACCT in december.