De waarde van cultuur

Het kabinet investeert weer in kunst, cultuur en erfgoed, zo blijkt uit het Regeerakkoord van het kabinet-Rutte III. Bemoedigend nieuws. De tijd van bezuinigen in het culturele veld ligt achter ons, constateert Carla Dik-Faber (cultuurwoordvoerder ChristenUnie) opgelucht in deze Boekman.

Ook de andere coalitiepartijen onderschrijven in hun columns de toegevoegde waarde van kunst en cultuur. Cultuuroverdracht staat bij alle partijen hoog op de lijst, maar de accenten die de vier cultuur woordvoerders plaatsen, verschillen subtiel. Waar Michel Rog (CDA) hartstochtelijk spreekt van cultuur als een vonk die overspringt en een vuur kan doen ontbranden, en pleit voor regionale differentiatie van aanbod, benadrukt Alexander Pechtold (D66) het belang van cultuureducatie en kunst als spiegel. Voor de VVD hangt de waarde van cultuur vooral samen met de toegankelijkheid voor en aantrekkingskracht op het publiek. En Carla Dik-Faber van de ChristenUnie benadrukt, naast de economische waarde, de maatschappelijke en artistieke waarde: ‘Die zijn nauwelijks in geld uit te drukken.’

Discussies over de waarde van cultuur, en dan vooral die discussies die op een politiek vlak plaatshebben, gaan al snel over geld. Bestuurders zetten graag in op de meerwaarde die kunstenaars kunnen creëren met hun werk: is er een stadsdeel dat lange tijd is vergeten of genegeerd, nodig ze dan uit er aan de slag te gaan en binnen no time stijgen de gronden huizenprijzen en komt er een veelvoud van de investering voor terug. Dan wordt de kunstenaar vriendelijk gevraagd om te vertrekken.

De kunsten hebben het vermogen een nieuw bezield verband te creëren, waar anderen dat niet kunnen.

Liberaal staatsman Johan Rudolph Thorbecke vatte zijn visie over kunst en cultuur, na zijn persoonlijke belangstelling te hebben besproken, samen in de zin: ‘De kunst is geene regeringszaak, in zooverre de Regering geen oordeel, noch eenig gezag heeft op het gebied der kunst.’ Hij deed deze uitspraak als minister van Binnenlandse Zaken in de Tweede Kamer op 22 september 1862, bij het verdedigen van de Troonrede. De Thorbeckiaanse gedachte leeft ook 150 jaar later nog bij de liberale fractie in de Tweede Kamer, waarvoor ik de cultuurwoordvoerder mag zijn. Hoewel wij uiteraard debatten voeren over kunst en cultuur, zijn wij van mening dat de overheid zich neutraal moet opstellen tegenover kunst en cultuur. Dat betekent uiteraard niet dat kunst en cultuur geen waarde hebben. Integendeel!

Cultuur en kunst dragen wezenlijk bij aan onze identiteit. Cultuur en kunst geven glans, geven ruimte aan talent, aan kunde en aan creativiteit. Cultuur en kunst kunnen verbinden, maar ook choqueren. Ze zetten mensen aan tot denken, dragen bij aan hun ontwikkeling en houden een spiegel voor. Kortom, cultuur en kunst geven kleur aan de samen leving, maken de wereld mooier, spannender en interessanter. Cultuur is als een vonk die overspringt. De overheid kan die vonk niet bewerkstelligen en ook niet laten overspringen. Maar de overheid kan wel de ruimte scheppen waarin dat proces plaats vindt.

Op een feestje of een verjaardag hoorde ik eens een ontroerend verhaal. Tijdens het hoogte punt van de Tweede Wereldoorlog zou de Britse premier Winston Churchill in het Lagerhuis zijn verschenen om een merkwaardig getimed voorstel te verdedigen: het verhogen van cultuursubsidies. ‘Hoe kun je dit voorstellen op dit moment van extreme nationale crisis?’ vroeg een verontwaardigde parlementariër aan de premier. Churchill antwoordde: ‘Ik doe het, meneer, om ons eraan te helpen herinneren waar we precies voor vechten.’

Ik heb Churchill altijd een intrigerende, schilderachtige figuur gevonden. Er staan een paar borstbeeldjes van hem op mijn werkkamer. Misschien wel evenzoveel als voor Churchill zijn kunst en cultuur voor mij eerste levensbehoeften. Zonder kunst zou mijn leven een stuk minder mooi zijn.

Voordat ik politiek actief werd, was ik werkzaam als freelance kunsthistoricus. Ik gaf lezingen over laatmiddeleeuwse en hedendaagse kunst en schreef vele artikelen, onder andere over kind en kunst, waarmee ik hoopte ouders handvatten te geven om met hun kroost op een creatieve ontdekkingstocht te gaan. Ik gaf zo nu en dan les aan een hogeschool, organiseerde een aantal tentoonstellingen en hield rondleidingen, dat soort dingen. Ik was bijna dagelijks op pad, maar toch viel het niet mee om er een inkomen aan over te houden. Eerlijk gezegd lukte dat helemaal niet. Een enthousiaste reactie van een moeder of vader die een artikel van mij had gelezen of een bedankje na een lezing, daar deed ik het voor.

Waarde gaat uiteraard over veel meer dan geld alleen. Maar de prijs van een product of dienst vormt wel een belangrijk middel om uitdrukking te geven aan die waarde. Geld wordt meestal gezien als een objectief middel om waarde te communiceren. Het lijkt zo helder: iets dat meer geld kost, heeft een hogere waarde. Dat vertalen we dan als ‘beter’. Een brood van een euro is minder aan trekkelijk dan de variant die het dubbele kost.

In de culturele sector gaat die vlieger niet op. Er is niet per se een directe link tussen de waarde en de prijs. Maar hoe kun je er als instelling dan voor zorgen dat het publiek zich wel bewust is van de waarde?