Hoe bepaal je de waarde van een werk in de primaire markt voor beeldende kunst, waarin een kunstwerk voor het eerst wordt verkocht door de kunstenaar of een galerie? Er zijn immers geen objectieve criteria voor de beoordeling van artistiek-inhoudelijke kwaliteit. Bovendien verschillen de kunstwerken onderling enorm in vorm, kleur, materiaalgebruik, techniek en doel of functie. Tijdens het debat op 18 november 2016 bij de Boekmanstichting werd gepraat en gediscussieerd over de rol van signalen in de ontwikkeling van een kunstenaarscarrière. Zijn er signalen die wijzen op aankomend succes? En zo ja, wat zijn die signalen? Zijn dat recensies, prijzen, galeriecontracten, subsidies, aankopen, opdrachten? Wanneer mag een kunstenaar zichzelf succesvol noemen? En hoe komt het dat sommige kunstenaars meer succes hebben dan andere, ondanks gelijke scholing en mogelijkheden om te netwerken?
Candace Jones, Global Chair of Creative Industries aan de Universiteit van Edinburgh en Monika Kackovic, postdoctoraal onderzoeker en docent aan de Universiteit van Amsterdam gaven een lezing over hun onderzoek betreffende dit onderwerp. Professor Jones vatte haar onderzoek naar de effecten van gatekeepers op competitieve processen in de creatieve industrie kort samen. Monika Kackovic ging in op de concurrentiedynamiek in de primaire markt voor hedendaagse beeldende kunst en de rol die signalen hierin spelen.
Jones legde uit dat gatekeepers een kritieke rol spelen in het bereiken van een publiek. In de beeldende kunstmarkt worden galeristen en museumdirecteuren gezien als zogenaamde smaakmakers. Dit zijn personen die beslissen welk werk wel of niet wordt tentoongesteld. Zij beschikken over een breed sociaal netwerk waardoor zij als brug dienen tussen de kunstenaar en het publiek. Het zijn bemiddelaars die zich richten op gemeenschappelijke interesses en het creëren van waarde.
De primaire kunstwereld is de setting van het onderzoek van Kackovic. Als eerste legt zij uit dat kwaliteit niet altijd meteen zichtbaar is en dat dit een negatief effect kan hebben op de verkoop van kunst. Daarom zijn signalen van derden, zoals tentoonstellingen en recensies, zo belangrijk. Deze richten de schijnwerper op de kwaliteiten van de kunstenaar. De consument weet wat goed in de markt ligt door alert te zijn op deze signalen. Kackovic zei verrast te zijn door de resultaten van haar onderzoek want de signalen blijken een zelfversterkend proces in gang te zetten. Als een kunstenaar in het verleden werk heeft verkocht, zal zij of hij dat in de toekomst waarschijnlijk weer doen.
Na de lezingen vond er een interview plaats met beeldend kunstenaar Nicolas Dings waarin hij vertelde over beslissende momenten in zijn carrière. Hij heeft opgemerkt hoe de opleidingen zijn veranderd en kunstenaars steeds meer afhankelijk zijn geworden van een diploma. Het aansluitende panel, bestaande uit Hester Alberdingk Thijm, directeur AkzoNobel Art Foundation, Edo Dijksterhuis, freelance journalist/criticus en Adriana Gonzalez Hulshof, directeur Amsterdam Art |Weekend haakte hierop in tijdens het debat, onder leiding van moderator Alex de Vries. Om deel uit te maken van de Amsterdamse kunstwereld is kwaliteit nodig, deelname kan worden gezien als graadmeter. Alberdingk Tijm benadrukte in dit verband het belang van critici. Recensies, vroeg in de carrière, kunnen zeker een doorslaggevende rol in een kunstenaarscarrière betekenen omdat de lezer hierdoor wel of niet geneigd is een kunstwerk te gaan bekijken. Maar, constateerde zij, er bestaat een disbalans tussen het grote aantal kunstenaars en het bescheiden aantal verzamelaars. Dijksterhuis voegde hieraan toe dat er veel kunstenaars zijn die goed werk maken maar het toch niet verkocht krijgen. Sam Samiee, alumnus van de Rijkskademie en winnaar van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst 2016, beaamde dit vanuit het publiek. Het feit dat hij veel aandacht krijgt, stelde hij, zorgt er niet automatisch voor dat hij ook veel werk verkoopt. Verzamelaars gaan voorzichtiger om met het uitgeven van geld aan kunst.
Recensenten, galeries en tentoonstellingsruimten leggen de lat hoog voor kunstenaars. Kwaliteit moet ontdekt en gewaarborgd worden, want middelmatige kunst trekt geen publiek. Tegelijkertijd is het aantal galeries in de afgelopen jaren gedaald, en de ruimte voor kunstkritiek in de krantenkolommen beperkt. Kunstkritiek is daardoor minder prominent aanwezig in het brede publieke debat. Kunstenaars moeten als gevolg daarvan constant op zoek naar nieuwe manieren en markten om hun werk te verkopen. Welke factoren daarin een rol spelen, liet het debat over beeldend kunstenaars in de wachtruimte van succes duidelijk zien.
De dissertatie van Monika Kackovic Observable persuaders : a longitudinal study on the effects of quality signals in the contemporary visual art market is aanwezig in de bibliotheek.
