De 435 musea waarop de Museumcijfers 2017 betrekking hebben, trokken in 2017 gezamenlijk 31 miljoen bezoekers. [1] Dat zijn er bijna 700.000 (2,2 procent) meer dan in 2016. [2] Het buitenlands bezoek (goed voor 30 procent van het totale aantal bezoeken) groeide door het toenemende toerisme, het binnenlandse bezoek vooral door het groeiend aantal bezitters van een Museumkaart. In 2017 zat deze pas in de portemonnee van 1,35 miljoen Nederlanders, die hem daar in totaal 8,7 miljoen keer uithaalden om aan de kassa van een museum te laten zien. [3] De Museumkaart was daarmee goed voor 28 procent van het totale museumbezoek in 2017 (Leguit et al. 2018, 12, 17-18).

Wie geen Museumkaart had in 2017, betaalde in de meeste gevallen de normale entree (41 procent van alle bezoeken) of de entree tegen een gereduceerd tarief (16 procent van alle bezoeken). Het gemiddelde bedrag dat daarbij werd afgerekend, steeg in 2017 als gevolg van dalende subsidies en stijgende kosten harder dan de inflatie. Deze prijsstijging droeg in combinatie met het gestegen aantal bezoekers bij aan de 12 miljoen euro waarmee musea in 2017 hun eigen inkomsten zagen stijgen. Die kwamen daarmee uit op 508 miljoen euro, waarvan 228 miljoen euro bestond uit entree-inkomsten (Leguit et al. 2018, 24-25).

Waar de eigen inkomsten met 12 miljoen euro stegen, daalden subsidies voor het tweede jaar op rij, met een vergelijkbaar bedrag. Daardoor nam het aandeel eigen inkomsten van musea, dat al enkele jaren stijgt, in 2017 opnieuw toe, en overschreed het voor het eerst de grens van 50 procent. Musea hadden daarmee in 2017 voor het eerst meer eigen inkomsten dan inkomsten uit subsidie (Leguit et al. 2018, 3, 30-34).

Een positieve ontwikkeling is ook dat steeds meer jongeren in schoolverband een museum bezoeken. In 2017 verruilde ruim 2 miljoen keer een leerling het klaslokaal voor een museum. Het aantal bezoeken binnen het basisonderwijs steeg daarmee tussen 2013 en 2017 met 27 procent, en het aantal bezoeken vanuit het voortgezet onderwijs met 30 procent. Vooral de stijging binnen het basisonderwijs is opvallend, omdat het aantal leerlingen hiervan sinds 2013 juist daalde (Leguit et al. 2018, 21; Centraal Bureau voor de Statistiek 2018).

Ontwikkelingen die om aandacht vragen

Dit alles is natuurlijk goed nieuws voor de museumsector. Toch bevatten de Museumcijfers 2017 ook enkele cijfers die een – voorzichtige – indicatie geven van minder positieve ontwikkelingen. Hoewel het bij de meeste van deze cijfers nog te vroeg is om daar direct harde conclusies aan te verbinden, verdienen ze wel enige aandacht.

Zo groeide weliswaar het aantal bezoekers in 2017, maar is deze groei met 2,2 procent een stuk lager vergeleken met de bijna 30 procent waarmee het aantal bezoekers tussen 2013 en 2016 steeg. Bovendien zou de groei in 2017 ook deels een gevolg kunnen zijn van het feit dat de onderzoeksgroep waarnaar in Museumcijfers wordt geëxtrapoleerd is gegroeid: van 420 in 2016 naar 435 in 2017 (+3,6 procent). Volgens Museumcijfers 2017 waren deze nieuwe musea goed voor 300.000 van de 700.000 extra bezoekers die in 2017 geteld werden (Leguit et al. 2017, 37; Leguit et al. 2018, p. 12-13, 37).

Enigszins zorgelijk is daarnaast dat jongeren weliswaar vaker in schoolverband een museum bezoeken, maar juist minder vaak in hun vrije tijd. Daardoor daalde het totale bezoek onder jongeren in 2017 voor het eerst sinds 2013 lichtjes, al was daar in 2016 ook een flinke toename aan voorafgegaan. Positief is dit verband dat musea steeds vaker gebruikmaken van social media die onder jongeren populair zijn: met name Instagram en YouTube. Snapchat – gebruikt door zo’n 72 procent van de jongeren tussen de 15 en 19 jaar – wordt daarentegen nog nauwelijks door musea ingezet. (Leguit et al. 2018, 16, 21; Oosterveer 2018).

Een derde aandachtspunt is dat niet alleen de eigen inkomsten van musea stegen, maar ook de kosten. Deze bedroegen in 1,002 miljard euro: 2,5 miljoen euro meer dan er aan inkomsten binnenkwam. 44 procent van de musea boekte in 2017 dan ook een negatief financieel resultaat. Dit geldt vooral vaak voor – toch al kwetsbaardere – kleine musea (omzet tot €400.000) en middelgrote musea (omzet tussen €400.000 en €3.200.000). Grote musea boekten in 2017 gemiddeld genomen een positief resultaat, waardoor de kloof tussen kleine en grote musea het afgelopen jaar is toegenomen (Leguit et al. 2018, 34-36).