Op MuseumDepotShop.nl kunnen musea objecten aanbieden die niet meer tot de kerncollectie behoren. Zo krijgen consumenten de mogelijkheid om zogenoemde “ontzamelde” objecten te kopen. [1] Het afstoten van collectieonderdelen vormt een onderdeel van professioneel museaal collectiebeheer: om depots op te schonen, om het museum te ontlasten van objecten die niet (meer) in de collectie passen, of om objecten een betere bestemming te geven (Museumvereniging 2015). “In plaats van objecten te laten verstoffen in een depot, krijgen ze via de MuseumDepotShop een tweede leven: ze komen weer onder de ogen van mensen, in de huiskamers van consumenten”, aldus directeur-bestuurder Arjen Pels Rijcken in een telefonisch interview met de Boekmanstichting.

Nederland telde in 2017 volgens (voorlopige) cijfers van het CBS 697 musea (CBS 2018). Acht hiervan zijn er momenteel aangesloten bij de MuseumDepotShop, waaronder het Maritiem Museum, EYE Filmmuseum en het SieboldHuis. In de twee dagen sinds de lancering hebben zich reeds drie andere musea gemeld die interesse hebben om hun collectie te ontzamelen via de MuseumDepotShop, vertelt Pels Rijcken. Hij verwacht tegen het einde van het jaar zo’n dertig musea aan de webwinkel te hebben gebonden, en volgend jaar honderd.

De MuseumDepotShop is een non-profitorganisatie: de opbrengst van alle verkopen wordt ingezet om musea te ondersteunen die over onvoldoende financiële middelen beschikken om hun depots op te schonen. “Zo kunnen we elkaar stimuleren en blijft het geld binnen de sector”, stelt Pels Rijcken.

Wat ligt er in museale depots in Nederland?

Van alle Nederlandse musea vielen er in 2016 407 binnen de categorie geschiedenis en 139 binnen de categorie bedrijf, wetenschap en techniek. Daarnaast zijn er 84 kunstmusea, 40 natuurhistorische musea en 18 volkenkundige musea (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 2019a). Verreweg de meeste museale objecten (46.178.205 van totaal 83.845.818 stuks) zijn afkomstig van musea met collecties binnen de categorie bedrijf, wetenschap en techniek. Dit hoge aantal wordt vooral veroorzaakt door museum Naturalis, dat alleen al ruim 37 miljoen objecten beheert (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 2019b). De MuseumDepotShop maakt in de selectie voor zijn webshop geen onderscheid tussen objecten uit deze verschillende categorieën.

Wanneer cijfers over het aantal musea per museumcategorie, het aantal objecten in die museumcategorie, en het percentage dat van die objecten in het depot of in het museum staat naast elkaar gezet worden, worden interessante verschillen tussen de soorten musea zichtbaar. Natuurhistorische musea kunnen liefst 66 procent van hun collecties in het museum tentoonstellen, en ook voor musea binnen de categorie ‘bedrijf, wetenschap en techniek’ is dit percentage met 62 procent hoog. Aan de andere kant vinden we volkenkundige musea en kunstmusea, die respectievelijk 76 en 69 procent van hun collecties in het depot hebben opgeslagen (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 2019c). Het is een interessante vraag waardoor deze verschillen veroorzaakt worden, waarbij mogelijke antwoorden bijvoorbeeld gezocht zouden kunnen worden in de omvang van de verschillende musea, de aard van de collecties, of de financiële middelen om depots te ontzamelen.

De MuseumDepotShop en de Leidraad Afstoting Museale Objecten

Het is voor de organisatie van de MuseumDepotShop nog onduidelijk welke musea momenteel niet in staat zijn verantwoord te ontzamelen, en of die musea uit een specifieke categorie afkomstig zijn. Musea kunnen namelijk niet zomaar besluiten om collectiestukken van de hand te doen. De museumbranche is collectief verantwoordelijk voor een zorgvuldige omgang met het erfgoed dat zij voor en namens de samenleving beheert. Het afstoten van collectieonderdelen maakt, samen met museale verwerving, deel uit van het collectiebeleid van musea. In dat beleid moet rekening worden gehouden met onder andere de Ethische Code voor Musea en de Leidraad Afstoting Museale Objecten (LAMO). Daar gaat tijd, expertise en dus geld in zitten (Museumvereniging 2015). [2] “Musea die gebruik willen maken van ons budget kunnen daar middels een aanvraag aanspraak op doen”, aldus Pels Rijcken. De MuseumDepotShop maakt in zijn selectie voor de webshop geen onderscheid tussen bijvoorbeeld kunstmusea of volkenkundige musea. “Maar we zullen wel toetsen of de musea inderdaad onvoldoende subsidie of andere financiële middelen tot hun beschikking hebben om een opschoning van het depot te kunnen bekostigen”, verzekert hij. Naar verwachting kunnen de eerste aanvragen over ongeveer twee jaar gehonoreerd worden.

De collectie van de MuseumDepotShop is opgebouwd uit grofweg 600 prenten en 300 diverse objecten, volgens Pels Rijcken. Daarvan zijn nu onder andere al een aantal prenten van het Belasting & Douane Museum en Japanse prenten van het SieboldHuis verkocht. Ook verschillende meubelstukken, stoelen, keramiek, scheepsmodellen en speren zijn bevestigd voor de collectie, evenals filmblikken, posters en boeken van EYE Filmmuseum. Alle museale objecten worden gekeurd middels de LAMO. Deze leidraad dient hoofdzakelijk drie doelen, namelijk de bescherming van het erfgoed voor nationaal belang en het behoud ervan voor de Nederlandse samenleving, ondersteuning van het collectiemanagement van musea, en de bevordering van het maatschappelijk vertrouwen in de museumbranche als hoeder van het nationaal erfgoed (Museumvereniging 2015).

Het komt ook voor dat een museum objecten aanbiedt aan de MuseumDepotShop die niet opgenomen waren in de museale collectie van dat museum. Deze objecten zijn niet verplicht om gekeurd te worden volgens de LAMO. “Het Fries Museum had bijvoorbeeld nog een paar stoelen staan op het kantoor die geen onderdeel uitmaakten van de museale collectie. Als het interessante objecten zijn voor de MuseumDepotShop, kunnen die ook bij ons verkocht worden.” De MuseumDepotShop kan ook een oplossing bieden voor schenkingen die niet in een museale collectie opgenomen worden. De schenker wordt echter altijd van tevoren op de hoogte gebracht of de objecten in de museale collectie opgenomen worden, of bijvoorbeeld naar de MuseumDepotShop gaan.

Dat de webshop nu al uitverkocht is ziet Pels Rijcken vooral als iets positiefs. “We werken momenteel hard aan het gereedmaken van een nieuw deel van de collectie voor verkoop”, stelt hij ons gerust. Aanstaande vrijdag kunnen we onze slag weer slaan.