Terwijl boekhandelaren, schrijvers en lezers vorige week de Boekenweek vierden, hing KVB Boekwerk met drie nieuwe onderzoeken de slingers op. Gezamenlijk bieden de rapporten namelijk een beeld dat de boekliefhebber zal kunnen bekoren: boeken zijn goed voor de mens, voor de maatschappij én voor de economie. Toch maken de onderzoeken ook nieuwsgierig. Want boeken zijn dan wel goed, maar hóe goed zijn ze precies?
Op woensdag 27 maart, in het hart van de Boekenweek, presenteerde KVB Boekwerk de resultaten van de studie ‘Impact van het boek’. De studie combineert drie afzonderlijke deelonderzoeken, elk uitgevoerd door een ander onderzoeksbureau.
5 april 2019
Delen
In het eerste van die onderzoeken, De impact van het boek: een analyse van de impact van lezen op de mens en maatschappij, is gekeken naar de impact die het lezen van een boek heeft op lezers (Hovinga 2019). Als vertrekpunt daarvoor zijn de (vele) bestaande onderzoeken genomen waarin het effect van lezen onderzocht is, en die ‘stuk voor stuk een gunstig beeld [geven] van het belang ervan’. [1] Vanuit de positieve effecten die in deze onderzoeken zijn gevonden, is vervolgens verder gedacht: eerst is beargumenteerd welke blijvende veranderingen deze effecten teweegbrengen bij de individuele lezer, en vervolgens welke impact deze veranderingen maken in de gehele maatschappij.
De resultaten van het onderzoek zijn in vier thema’s gegroepeerd:
Burgerschap: wie leest, vergroot zijn voorstellings- en inlevingsvermogen. Dit leidt tot meer begrip en minder vooroordelen richting een ander, tot meer sociale betrokkenheid en tot meer pro-sociaal gedrag. Dit alles versterkt burgerschap.
Werknemerschap: lezen versterkt taal- en leesvaardigheid en cognitieve vaardigheden, waardoor de lezer bijvoorbeeld beter in staat is om te redeneren en om complexe taken uit te voeren. Daarnaast zorgt een groter voorstellings- en inlevingsvermogen ervoor dat iemand beter functioneert op de werkvloer. De combinatie van al deze vaardigheden versterkt de aansluiting van werknemers op de huidige arbeidsmarkt.
Gezondheid: wie leest, traint zijn taalvaardigheid, en is daardoor beter in staat om medische informatie te begrijpen. Daarnaast lijkt lezen positieve effecten te hebben op het voorkomen van dementie, het verlichten van pijn bij chronisch zieken, en het verminderen van een gevoel van eenzaamheid bij zowel ouderen als jongeren. Bovendien leert het lezen van boeken dat je op verschillende manieren met keuzes en scenario’s om kunt gaan, hetgeen helpt wanneer je zelf een moeilijke gezondheidskeuze moet maken.
Welzijn: mensen ervaren plezier door lezen, waardoor stress wordt verminderd. Ook kunnen boeken troost bieden, versterkt het lezen ervan emotionele intelligentie, en kan het lezen van boeken leiden tot een positiever zelfbeeld. Op verschillende manieren kan lezen zo bijdragen aan het geluk van mensen.
Dit overzicht laat er weinig twijfel over bestaan dat lezen goed voor je is. Hóe goed is echter – helaas – moeilijk te bepalen. In het rapport wordt opgemerkt dat in alle onderzoeken wel een verband wordt gevonden tussen lezen en positieve effecten, maar dat vaak moeilijk is vast te stellen óf en in welke mate deze effecten daadwerkelijk een gevolg van het lezen zijn. Nadrukkelijk wordt dan ook gesteld dat het rapport de impact van het boek niet zozeer wil bewijzen, als wel aannemelijk wil maken.
De impact van de boekhandel
Dit voorbehoud ontbreekt in het tweede onderzoek, De maatschappelijke impact van boekhandels (Beune et al. 2019). Hierin wordt de hypothese getoetst dat boekwinkels bijdragen ‘aan een aantrekkelijk winkelklimaat, wat leidt tot meer winkelend publiek en plezieriger winkelervaring, hetgeen leidt tot een leefbaarder stad of dorp’. Een vrij complexe hypothese, met daarin liefst drie opeenvolgende causale relaties.
Hoewel in het onderzoek deze hypothese en daarmee ook de onderliggende causale relaties bevestigd worden, verschilt de overtuigingskracht van de argumentatie waarmee dat gebeurt per relatie. Duidelijk is in elk geval dat boekhandels positief gewaardeerd worden door zowel ondervraagde bezoekers als voorbijgangers. Zij waarderen de boekhandel voor de mogelijkheid om boeken te kunnen zien, voelen en zelfs ruiken, doen er inspiratie en creativiteit op, en ervaren het bezoek aan de winkel als een ontspannend, cultureel uitje. Daarmee is het inderdaad aannemelijk dat boekwinkels voor veel mensen een positieve bijdrage vormen voor het winkelklimaat en de ervaring van het winkelen.
Dat boekwinkels ook daadwerkelijk tot meer winkelend publiek leiden, blijkt echter veel minder duidelijk uit het onderzoek. Van de vijftien ondervraagde omliggende winkeliers geeft een kleine minderheid (47 procent) aan dat zij een positief effect merkt van de boekwinkel op het aantal bezoekers van het winkelgebied of de eigen zaak. Hoe groot dit effect is (en of het echt ook door de boekwinkel veroorzaakt wordt), valt evenwel niet te zeggen.
Ook de precieze bijdrage aan de leefbaarheid is moeilijk uit te drukken. Leefbaarheid wordt in het onderzoek in navolging van de Leefbaarometer opgevat als een grootheid waaraan de nabijheid van onder andere winkels en culturele voorzieningen een positieve bijdrage levert (Leidelmeijer et al. 2014). Volgens die definitie hebben boekhandels a priori een positief effect op de leefbaarheid. Het zou dan ook interessant zijn om in eventueel vervolgonderzoek verder uit te zoeken hoe belangrijk inwoners van een stad of dorp de boekhandel precies vinden voor de leefbaarheid van hun woonplaats.
De economische waarde van het boekenvak
Waar het in de eerste twee onderzoeken dus enigszins lastig blijkt om de precieze toegevoegde waarde van lezen en de boekhandel uit te drukken, probeert het derde onderzoek, Economisch belang van het boekenvak: omzet, toegevoegde waarde, werkgelegenheid en arbeidsinkomen in 2017, dit wel te doen voor de impact die de boekenbranche op de economie heeft (Hof et al. 2019). Daarbij is gekeken naar ‘het algemene boek en de direct daarvan afgeleide producten en diensten’ (zoals auteursoptredens en boekverfilmingen), en is de sector vereenvoudigd naar drie schakels: ‘auteurs en vertalers’, ‘uitgevers’ en ‘boekverkopers’. Voor elk van deze schakels is vervolgens omzet, toegevoegde waarde, werkgelegenheid en het arbeidsinkomen berekend of (bij)geschat. Figuur 1 biedt een overzicht van deze cijfers.
[1] Zie bijvoorbeeld ook Leesmonitor – Het Magazine 2017 en Stichting Lezen 2017.
Figuur 1 – Kerncijfers voor ‘auteurs en vertalers’, ‘uitgevers’ en ‘boekverkopers’ in 2017.
Opvallend is dat de groep auteurs en vertalers qua aantal werkzame personen weliswaar het grootst is, maar dat zij verreweg het laagste gezamenlijke arbeidsinkomsten hebben. Een verklaring hiervoor is dat er een zeer grote groep auteurs is die heel weinig geld met het schrijven verdient (en dat vermoedelijk ook niet als belangrijkste doel heeft). Zo bleek uit eerder onderzoek van KVB Boekwerk dat er 25.000 auteurs zijn die maximaal €1.000 per jaar aan royalty’s verdienen, naast 1.500 auteurs die ten hoogste een minimumloon verdienen, en slechts 115 auteurs die jaarlijks meer dan het minimumloon op hun bankrekening vanuit royalty’s bijgeschreven zien worden (KVB Boekwerk 2018).
Het rapport weet het economische belang van het boekenvak in een helder cijfer uit te drukken – ten minste een kwart miljard euro – al is het nog niet eenvoudig om dit ook in context te plaatsen en op waarde te schatten. Een internationale vergelijking is moeilijk (vanwege het ontbreken van onderzoek met dezelfde aanpak), en hetzelfde geldt voor een vergelijking met andere sectoren binnen de Nederlandse economie (het product ‘boek’ heeft immers een hele andere dynamiek dan de meeste andere producten). Niettemin worden er in het rapport wel enkele vergelijkingen gemaakt. Zo is de omzet van de boekwinkels groter dan die van bioscopen (302 miljoen euro) en van de Nederlandse gamesector (258 miljoen euro). De toegevoegde waarde ligt boven die van de Nederlandse kleding- en schoenenindustrie (goed voor respectievelijk 193 en 170 miljoen euro in 2016), en op ongeveer hetzelfde niveau als speelgoedwinkels en winkels in tapijt en gordijnen (beide 201 miljoen euro in 2016). Het totale arbeidsinkomen is vergelijkbaar met de beloning van werknemers in de visserij en bosbouw (147 miljoen euro in 2016).
Tot slot
Middels de combinatie van de drie rapporten wordt een breed en samenhangend beeld van de impact van het boek geschetst, waarin zowel de productie (auteurs, vertalers en uitgevers), de distributie (de boekhandel) als de consumptie (de lezer) van boeken zijn meegenomen. Het zou interessant zijn om op een vergelijkbare manier ook naar andere culturele uitingen te kijken, en bijvoorbeeld de ‘impact van film’ of de ‘impact van muziek’ te onderzoeken. Niet alleen zou dit veel waardevolle data voor elk van deze media opleveren, ook zou het meer context kunnen bieden aan het huidige onderzoek, opdat nog duidelijker wordt hoe groot de impact van het boek precies is.
Opmerking: Deze instellingen zijn alleen geldig voor de browser en het apparaat dat je nu gebruikt.
Google Analytics
Analytische cookies verzamelen informatie over uw gebruik van de website. Met deze informatie kunnen wij die zo goed mogelijk laten werken. Dankzij de analytische cookies weten we bijvoorbeeld welke pagina’s het vaakst worden bezocht, kunnen we problemen vastleggen en weten we welke advertenties effectief zijn. Zo zien we hoe het publiek in zijn algemeen de website gebruikt, in plaats van een enkele persoon. Met die informatie analyseren we het verkeer op de website.