‘Bring back culture, Ms. President’. Zo luidt de kop boven een petitie van Culture Action Europe die momenteel rondgaat op het internet en geadresseerd is aan Ursula von der Leyen, de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Wat is er aan de hand? De nieuwe commissaris Mariya Gabriel (Bulgarije) krijgt alleen Youth and Innovation in haar functieomschrijving vermeld. Culture is uit de naam van haar portfolio verdwenen.
Je kunt daar natuurlijk je schouders over ophalen (‘What’s in a name?’) of het afdoen als een modieuze ingreep. De nieuwe geloofsbrieven van de commissie staan bol van termen als innovatie en transitie. Maar ik vind het op z’n zachtst gezegd raar. Eén jaar nadat – onder aanmoediging van Brussel – overal in Europa het Jaar van het Cultureel Erfgoed is gevierd, lijkt cultuur er plotseling totaal niet meer toe te doen als het gaat om de toekomst van Europa. Natuurlijk, er blijft een directoraat voor onderwijs en cultuur bestaan. Maar hoe langer ik nadenk over de naam van de nieuwe commissaris, hoe gekker ik het vind.
In het Verdrag van Lissabon uit 2007 is vastgelegd dat de Europese Unie haar rijke verscheidenheid aan taal en cultuur koestert en bijdraagt aan de ontwikkeling van het culturele erfgoed. Met reden. De toekomst van Europa, zo vaak geroemd om zijn ‘eenheid in verscheidenheid’, is enorm gebaat bij een ambitieuze en actieve cultuurpolitiek die mobiliteit en samenwerking stimuleert.
Met grote vanzelfsprekendheid krijgt Europa straks wel weer een commissaris voor landbouw, maar niet voor cultuur. Ik gun de boeren uiteraard hun commissaris. Maar recent onderzoek van het CBS heeft laten zien dat de toegevoegde waarde van de culturele en creatieve sector aan de Nederlandse economie tweemaal zo groot is als die van de landbouw[1]. Niet alleen het maatschappelijke, maar ook het economische gewicht van de culturele sector hoort in Brussel tot uitdrukking te worden gebracht in de naam van de nieuwe commissaris. Inderdaad, ‘Bring back culture, Ms. President’.
Voordat ik dadelijk de petitie onderteken, maak ik een uitstapje naar Engeland. Vandaag is het 31 oktober. Ondanks alle stoere praat van Boris Johnson was bij zonsopgang de UK gewoon nog lid van de EU. ‘I’d rather be dead in a ditch than ask an extension on Brexit’, heeft Johnson gezegd. Maar het blijkt dat er in Engeland nu honderdduizenden op datum van vandaag geslagen herdenkingsmunten moeten worden omgesmolten[2]. Al drieënhalf jaar sleept dit drama zich voort.
Het meest tragische aan de Brexit vind ik nog steeds dat in 2016 liefst 72 procent van de jongeren tussen 18 en 24 wilden dat het Verenigd Koninkijk in de EU zou blijven[3]. De uitwisseling en de samenwerking die Europa met zich brengt, zien zij als kansen, niet als een bedreiging. Onder ouderen was meer steun voor Brexit. De Leave-stemmen van vooral zestigers en vijftigers hadden als consequentie dat aan de generaties na hen een toekomst buiten Europa wordt opgelegd. Maar zolang het nog geen 31 januari is – de nieuwe deadline – is er in elk geval theoretisch weer een kans dat het van uitstel tot afstel komt. Ik vind dat zoveelste uitstel dus helemaal niet erg. Wat ik in elk geval hoop is dat Europa – met of zonder Brexit – de culturele uitwisseling met het VK, in het bijzonder voor jonge generaties, blijft koesteren. Waarmee ik terug ben bij de naam van de commissaris.
De Europese Commissie heeft zich bij alle Brexit-perikelen zelf ook een uitstel opgelegd. Normaal gesproken zou morgen – 1 november – de nieuwe Europese Commissie aantreden. De zoektocht van Ursula von der Leyen naar geschikte commissarissen is echter nog niet voltooid. Er wordt wellicht zelfs nog een kandidaat uit Engeland gezocht.
Maak er in de naam van de nieuwe commissaris, Frau President, zoals Culture Action Europe voorstelt, alsnog ‘Youth, innovation and culture’ van. En geef haar ook een forse opdracht tot uitbreiding van programma’s voor culturele uitwisseling onder Europese jongeren. Als we van u – Brexit of geen Brexit – dan ook Britse jongeren mee mogen nemen in dat programma, hebben we alsnog een perspectief gevonden voor de toekomst.
Het is niet de opportunistische grootspraak van politici, maar culturele uitwisseling en dialoog die mensen bij elkaar brengen. Aan deze en aan de andere kant van Het Kanaal. In de Europese hymne heet het ‘Alle Menschen werden Brüder’. In het Engelse volkslied gaat het van ‘Lord, make the nations see. That men should brothers be’. Zo groot zijn de verschillen niet.
De link naar de petitie van Culture Action Europa:
[1] https://www.cbs.nl/nl-nl/publicatie/2019/29/satellietrekening-cultuur-en-media-2015
[2] https://nos.nl/artikel/2308184-duizenden-brexit-munten-omgesmolten-vanwege-uitstel.html
[3] https://www.nrc.nl/nieuws/2016/06/26/brexit-legt-pijnlijke-generatiekloof-bloot-a1401458