Terwijl de stranden en terrasjes in het eerste half jaar van 2018 goed gevuld waren, bleef het in de bioscoop een stuk leger. Zowel ABN Amro als Filmdistributeurs Nederland waarschuwden in juli dan ook dat het bioscoopbezoek in de eerste twee kwartalen van het jaar zo’n 12 procent achterbleef bij dat van 2017 (Duijn et al. 2018, FDN 2018). Het warme weer, het WK voetbal en het uitblijven van kaskrakers en succesvolle Nederlandse films werden als belangrijke verklaringen genoemd. Onopgemerkt bleef daarnaast dat het eerste half jaar van 2017 ook wel opvallend goed was: in het laatste decennium werd in geen enkel ander jaar zo’n groot deel van het totale jaarbezoek in de eerste zes maanden behaald. Mogelijk was het eerste half jaar van 2018 dan ook niet zozeer uitzonderlijk slecht, als wel het eerste half jaar van 2017 uitzonderlijk goed.

Vanaf de zomer werd ten opzichte van 2017 niettemin een inhaalrace gelopen. Bijna een miljoen mensen ging (opnieuw) naar Mamma Mia! Here We Go Again, terwijl enkele honderdduizenden bezoekers vakantie vierden in Hotel Transsylvanië 3 en Jurassic World: Fallen Kingdom, of ongelofelijke en onmogelijke avonturen beleefden in Incredibles 2 en Mission: Impossible – Fallout. ‘We are the champions’ zongen echter de producenten van Bohemian Rhapsody. Met 1.329.974 bezoekers (and still counting) was dit de best bezochte bioscoopfilm van 2018, en bovendien de best bezochte bioscoopfilm sinds Star Wars: The Force Awakens uit 2015 (NVBF 2018, FDN et al. 2019c).

Uiteindelijk werden in 2018 35.715.415 bioscoop- en filmtheatertickets afgerekend, een kleine daling (-0,8 procent) ten opzichte van het recordaantal van 36.010.417 bezoekers uit 2017. Wel steeg de recette met 3,5 procent van €301.901.787 naar €312.405.029: een combinatie van inflatie, een toename van (duurdere) tickets voor speciale voorstellingen en een afname van (goedkopere) tickets voor familievoorstellingen (FDN et al. 2019b, Dijksterhuis 2019).

Stoelen brengen de bioscoopbezoeker in beweging

Dat Nederlandse bioscopen zoveel bezoekers blijven trekken, mag enigszins opvallend heten. Niet alleen noteerden de Kinos en cinémas in onze buurlanden beduidend slechtere resultaten (Dijksterhuis 2019), ook maken steeds meer verschillende streamingdiensten het steeds minder noodzakelijk om voor een film naar de bioscoop te gaan.

Een sleutelwoord is hier wellicht beleving. In toenemende mate proberen bioscopen een nieuwe, of aangenamere bioscoopbeleving te bieden. Zo bleek in 2018 dat event cinema – het vertonen van speciale programmering als concerten, optredens en sportwedstrijden – aan een sterke opmars bezig is (Stichting Filmonderzoek 2018, Cultuurindex Nederland 2018). Daarnaast introduceerde Pathé met veel succes 4DX in verschillende bioscopen: een technologie waarbij stoelen meebewegen, en geuren en weersimulaties de bezoeker de film extra intens laten ervaren (RTL Nieuws 2018). [1] En voor wie toch het liefst op een stilstaande bioscoopstoel zit: veel bioscopen investeerden ook in luxere, bredere zetels, waardoor het totale aantal bioscoopstoelen voor het eerst in tien jaar afnam (FDN et al. 2019a).

Het succes van de franchisefilm

De meeste bezoekers komen evenwel niet (alleen) voor de stoelen, maar vooral voor de films die op het witte doek te zien zijn. Een belangrijke ontwikkeling in dat filmaanbod is het toegenomen belang van franchisefilms: films die voortbouwen op eerdere succesvolle films, filmseries of merken. Omdat bleek dat mensen graag naar (effectrijke) films gaan die zijn gebaseerd op verhalen, merken of personages die ze al kennen, is Hollywood de laatste jaren steeds meer van dergelijke films gaan produceren. Dit ten koste van de originelere, maar daarmee financieel ook risicovollere films (Fritz 2018, Schrijen 2018). Dat hier niettemin óók vraag naar is, laten de Nederlandse filmtheaters zien: waar het totale bezoek aan bioscopen en filmtheaters licht daalde, steeg daarbinnen het bezoek aan filmtheaters (FDN et al. 2019a).

De tien best bezochte films van 2018 maken het belang van franchises goed duidelijk: negen van de tien films zijn onderdeel van een serie, en zelfs Bohemian Rhapsody zou gezien kunnen worden als deel van het ‘merk’ Queen.

Marktaandeel Nederlandse film daalt opnieuw

Van het aanhoudende succes van bioscopen en franchisefilms profiteert de Nederlandse film echter niet. Nadat het bioscoopbezoek aan Nederlandse films met (onder andere) kaskrakers als Gooische vrouwen, Komt een vrouw bij de dokter en New Kids: Turbo tussen 2011 en 2015 enkele gouden jaren beleefde, daalde het marktaandeel van de Nederlandse film in 2018 voor het derde jaar op rij, van 12,0 naar 11,2 procent. Hoewel een verklaring hiervoor lastig te geven is, heeft het aan de hoeveelheid nieuwe Nederlandse films waarschijnlijk in elk geval niet gelegen: met 66 films was de Nederlandse filmproductie hoger dan ooit. Van die 66 films was Bon Bini Holland 2 het succesvolst: in de laatste twee weken van het jaar trok deze film nog 406.430 bezoekers (FDN et al. 2019b).

Wat brengt 2019?

Met minder grote sportevenementen en tal van vervolgfilms in succesvolle franchises aan de horizon, voorziet de bioscoopbranche ook voor 2019 een goed jaar (FDN et al. 2019a). Veel wordt bijvoorbeeld verwacht van nieuwe delen van Frozen, The Lego Movie en Toy Story. Met Pokémon Detective Pikachu verschijnt er bovendien een grote liveaction film binnen wat wereldwijd de meest winstgevende – en gezien de hype in 2016 rondom Pokémon Go nog steeds populaire – franchise is (Peters 2018). Als grootste blockbuster wordt echter de remake van The Lion King genoemd: gezien het feit dat de eerste trailer in november 2018 al zo vaak bekeken werd dat deze landelijk nieuws werd (NOS 2018), zou het weinig verbazing wekken als hoofdpersoon Simba in 2019 niet alleen koning der leeuwen, maar ook de koning van de bioscoop wordt.