De auteurs van Global Online Piracy Study brengen drie aspecten van internetpiraterij in kaart, die in deze tekst achtereenvolgens toegelicht worden. Niet alleen wilden de onderzoekers de balans van legale en illegale cultuurconsumptie in dertien verschillende landen opmaken, ook zochten zij inzicht in de motieven van internetpiraten én in het effect van internetpiraterij op legale consumptie (Poort et al. 2018a, p. 17). [2]

Om deze doelen te bereiken, werd (onder andere) een vragenlijst voorgelegd aan in totaal 34.673 consumenten, waarvan 2.654 in Nederland. Hieronder waren 540 minderjarigen (14 tot 17 jaar) en 2.114 volwassenen – het aantal mannen en vrouwen onder de ondervraagden was vrijwel gelijk (Poort et al. 2018a, p. 43).

Voor zes Europese landen (Frankrijk, Duitsland, Polen, Spanje, Zweden en het Verenigd Koninkrijk) konden de resultaten over 2017 worden vergeleken met de resultaten van een vergelijkbaar onderzoek uit 2014. Voor Nederland is een (gedeeltelijke) vergelijking te maken met een eerder rapport uit 2012. [3] Daarmee bieden de cijfers in Global Online Piracy Study niet alleen een actuele stand van zaken, maar maken ze ook ontwikkelingen op langere termijn inzichtelijk (Poort et al. 2018a, p. 18).

1. Internetpiraterij in cijfers

Veel van de data in Global Online Piracy Study worden gepresenteerd als aandeel van de internetbevolking: het percentage mensen dat in de afgelopen drie maanden gebruikmaakte van het internet. Volgens het rapport gold dit in 2017 voor 90 procent van de Nederlanders (Poort et al. 2018a, p. 32). [4]

Van deze groep internetgebruikers consumeerde in 2017 81 procent muziek, films, series, boeken of games via een legaal distributiekanaal. 37 procent deed dat (ook) op een illegale manier. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om het downloaden of streamen van materiaal via illegale bronnen, of om streamripping, een methode waarbij materiaal uit (legale) streams voor eigen gebruik wordt opgeslagen, waarna er niet meer aan de stream verdiend kan worden (zie ook McIntyre 2017). Ten opzichte van de andere onderzochte landen is het aandeel piraten onder de internetgebruikers in Nederland relatief laag: enkel in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Japan is dit percentage lager (Poort et al. 2018a, p. 69).

Niet elk medium wordt even vaak via illegale kanalen bemachtigd. Er luisteren bijvoorbeeld veel meer mensen muziek dan dat er games spelen, waardoor het ook niet vreemd is dat meer mensen illegaal muziek downloaden dan games. In tabel 1 is weergegeven welk deel van de Nederlandse internetbevolking in 2017 een bepaald medium via een legaal of illegaal kanaal consumeerde.

Voor zes Europese landen konden de resultaten uit het onderzoek direct worden vergeleken met eerdere resultaten uit 2014. Voor Nederland is er een aparte steekproef afgenomen onder 986 respondenten, waarvan de resultaten naast een onderzoek uit 2012 konden worden gelegd. Deze streekproef is representatief voor de gehele Nederlandse bevolking (in plaats van enkel de internetgebruikers), en laat zien dat het aandeel internetpiraten tussen 2012 en 2017 duidelijk is afgenomen: voor muziek van 22 naar 10 procent en voor films en series van 18 naar 13 procent. Ook voor games was een daling waarneembaar, maar de precieze percentages daarvan worden niet in het onderzoeksrapport genoemd. Alleen voor boeken nam het aandeel internetpiraten iets toe: van 6,3 naar 6,7 procent (Poort et al. 2018a, p. 47, 50, 56, 61, 65).

Die dalende trend is waar te nemen in vrijwel alle Europese landen die onderzocht zijn: enkel in Duitsland steeg het aandeel internetpiraten onder de internetgebruikers licht, van 28 naar 29 procent (Poort et al. 2018a, p. 69). Evenwel is de gemiddelde hoeveelheid illegaal verkregen materiaal in deze landen iets toegenomen, in het bijzonder voor muziek (met gemiddeld een half album per internetgebruiker) en films (met bijna drie films/series per internetgebruiker). Het aantal illegaal verkregen e-boeken bleef gelijk, het aantal illegale games daalde licht. Er wordt, kortom, ten opzichte van 2014 door een kleinere groep mensen meer illegaal gedownload en gestreamd (Poort et al. 2018a, p. 51, 57, 62, 66).

Overigens blijkt uit de cijfers nog een andere opvallende ontwikkeling: niet alleen daalde het aandeel internetpiraten in veel van de onderzochte landen, ook gold dat voor het aandeel van de internetgebruikers dat via legale manieren consumeert. Een verklaring hiervoor is de sterk gedaalde interesse in fysieke cultuurgoederen, zoals CD’s en DVD’s. De hoeveelheid legaal geconsumeerd materiaal steeg daarentegen wel (Poort et al. 2018a, p. 49, 55, 61, 65, 69).

2. Wie doen waarom aan internetpiraterij?

Kijken we naar de demografie van de internetpiraat, dan blijkt dat er in Nederland meer mannelijke dan vrouwelijke internetpiraten zijn. Vooral bij het illegaal verkrijgen van videogames zijn mannen in de meerderheid (68 procent), maar ook voor de andere onderzochte soorten cultuurgoederen geldt dit. Het opvallendst is het aandeel van mannen onder degenen die illegaal boeken downloaden: hoewel mannen slechts 42 procent van de legale boekkopers uitmaken, vormen ze liefst 63 procent van de groep die boeken illegaal downloadt (Poort et al. 2018b, p. 13-14, 19-20, 22-23, 27).

Qua leeftijd behoren vooral mensen tussen de 18 en de 34 jaar vaak tot de groep internetpiraten. Voor elk van de onderzochte soorten cultuurgoederen geldt dat deze leeftijdscategorie een (veel) groter aandeel heeft binnen de illegale gebruikers, dan onder de legale gebruikers, zoals hieronder goed zichtbaar is tabel 3 (Poort et al. 2018b, p. 13-14, 19-20, 22-23, 27).

Hoewel er talloze motivaties zijn waarom mensen een cultuurgoed via een illegaal kanaal consumeren, blijken er wel enkele redenen bovengemiddeld vaak genoemd te worden. Voor alle onderzochte media is “prijs” de vaakst genoemde reden om iets illegaal te downloaden of te streamen (Poort et al. 2018a, p. 52, 58, 62, 66-67). Dat geldt voor individuen, maar ook op grotere schaal: het aandeel internetpiraten in een land blijkt sterk gecorreleerd met het inkomen per hoofd van de bevolking. Hoe hoger dat is, hoe lager het (relatieve) aantal internetpiraten (Poort et al. 2018a, p. 70).

Andere veelgenoemde redenen om iets illegaal te zoeken zijn het gemak (zowel gebruiksgemak als de gemakkelijke toegang tot materiaal) en het feit dat niet al het materiaal altijd (nog) via een legaal kanaal beschikbaar is. Daarnaast spelen mediumafhankelijke redenen een rol: zo geeft een klein deel van de gamepiraten aan games te downloaden om speciale cheats te kunnen gebruiken (Poort et al. 2018a, p. 52, 58, 62, 66-67).

De genoemde redenen roepen de interessante vraag op in hoeverre er een causaal verband bestaat tussen de opkomst van streamingdiensten en de afname van internetpiraterij. Streamingdiensten bieden immers over het algemeen een grote hoeveelheid aanbod en zoveel mogelijk gebruiksgemak, tegen een relatief lage prijs. Daarmee zouden ze internetpiraterij feitelijk overbodig maken. Paradoxaal genoeg zou het succes van streamingdiensten echter ook weer tot een toename van internetpiraterij kunnen leiden: nu er steeds meer streamingdiensten op de video-on-demandmarkt hun intreden doen, versnippert het aanbod, waardoor de consument zich mogelijk opnieuw tot illegale kanalen wendt (Poort et al. 2018, p. 71; Belgers 2017).

3. Het effect van internetpiraterij op de legale consumptie

Er bestaan verschillende mogelijke relaties tussen legale en illegale consumptie. Zo zou piraterij een manier kunnen zijn waarop consumenten het werk van nieuwe artiesten, schrijvers of makers leren kennen, waarna ze dit in een later stadium alsnog kopen. In dat geval zou piraterij een positief effect op legale verkopen kunnen hebben. Het zou echter evengoed ook (een deel van) die verkoop kunnen vervangen – het meeste onderzoek naar de invloed van piraterij op legale verkoop wijst (voorzichtig) op een dergelijk negatief effect. Soms hoeft piraterij ook helemaal geen effect op de legale verkoop te hebben, bijvoorbeeld als het illegaal verkregen materiaal niet meer op een legale manier te koop is (Poort et al. 2018a, p. 25).

Deze veelvoud van zowel positieve als negatieve effecten maken het moeilijk om de precieze inhoud van piraterij te meten. Daar komt bij dat internetpiraten ook bovengemiddeld vaak en veel legaal consumeren. Vrijwel alle mensen die illegaal iets downloaden of streamen, doen dat ook op een legale manier. Bovendien consumeren ze vervolgens veel meer albums, films, series, boeken en games dan de gebruikers die uitsluitend via een legale manier cultuurgoederen verkrijgen. Voor deze groep gaat, zoals de samenstellers van het rapport stellen, legale en illegale consumptie hand in hand (Poort et al. 2018a, p. 71). [5]

Niettemin hebben de onderzoekers geprobeerd in kaart te brengen wat de invloed van piraterij op legale consumptie is. Hoewel de onderzoekers daarbij geen uitsplitsing maken naar individuele landen, en het dus moeilijk is te zeggen in hoeverre hun resultaten ook voor Nederland opgaan, bieden de conclusies een interessant, maar ook complex inzicht in de effecten van internetpiraterij.

Weliswaar vonden de onderzoekers namelijk statistisch bewijs dat illegaal geconsumeerd materiaal legale verkopen vervangt, maar hierbij plaatsen ze de kanttekening dat over de sterkte van dit effect aanzienlijke onzekerheid bestaat. Daarnaast trad het vervangingseffect vooral op bij volwassenen, en veel minder bij minderjarigen (Poort et al 2018a, p. 73).

Bovendien werkt dit vervangingsmechanisme voor ieder kunstdiscipline net iets anders. Illegale muziekpiraterij heeft vooral een sterk negatief effect op digitale downloads, terwijl liveconcerten en –festivals er juist van te lijken profiteren. Illegaal gedownloade of gestreamde films vervangen voornamelijk legale streams, maar ook bioscoopbezoeken. Bij boeken treft piraterij hoofdzakelijk de verkoop en verhuur van papieren boeken, en bij games vervangen illegaal gedownloade games met name legale gratis games (Poort et al. 2018, p. 74-75). [6]

Tot slot hebben de auteurs van Global Online Piracy Study ingezoomd op het effect van illegaal downloaden of streamen op het via een legale manier bekijken van blockbusters. Ook hierbij vonden ze een vervangingseffect, op basis waarvan ze het mogelijke netto inkomensverlies als gevolg van piraterij op (gemiddeld) 4,1 procent schatten. Dit laatste cijfer wordt in het rapport wél uitgesplitst per land: in Nederland zou het inkomensverlies met 3,6 procent iets lager uitvallen (Poort et al 2018a, p. 76-79).